آیکونولوژی نقش سرباز و اسیر در هشت قطعه از منسوجات صفوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

2 فارغ التحصیل کارشناسی ارشد صنایع دستی، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

10.30480/vaa.2021.3792.1641

چکیده

پیکره نگاری در منسوجات ایرانی سابقه‌ای دیرین داشته و بخش مهمی از نقشمایه‌های تزئینی منسوجات ایران باستان را دربر می‌گرفته است. با روی کار آمدن اسلام و مطرح شدن ممنوعیت صورت‌گری در آثار هنری، خط به عنوان جایگزین نقوش انسانی و به عنوان تزئین غالب تا اواخر قرن نهم هجری، در اغلب منسوجات به کار رفت. از اواخر قرن نهم هجری به ویژه در عهد صفوی، گرایش به سنت‌های تصویری ایران باستان افزایش یافته و پیکره‌نگاری در منسوجات به شیوه‌های گوناگون رواج می‌یابد. در این میان، گروهی از پارچه‌ها با نقوش انسانی موجود هستند که نقشمایه آنها دربرگیرنده موضوع به اسارت گرفتن اسیران توسط سربازان است. هدف مقاله حاضر، بررسی منسوجات صفوی حاوی نقش سرباز و اسیر و تحلیل و تفسیر آثار با در نظرداشتن شرایط سیاسی - اجتماعی دوره صفوی است. از این‌رو پاسخ به این پرسش‌ مد نظر است: آیکونولوژی نقش سرباز و اسیر در منسوجات صفوی بر کدام مفاهیم فرهنگی و اجتماعی دلالت دارد؟ پارچه‌های حاوی نقش سرباز و اسیر واجد چه ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی است؟ روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و مطالب به صورت مطالعات کتابخانه‌ای گردآوری شده است. با بررسی نمونه‌های موجود در موزه‌های داخل و خارج از ایران مشخص شد که محتوای نقوش این دسته از منسوجات در ارتباط مستقیم با شرایط سیاسی– اجتماعی دوره صفوی بوده و احتمالا اغلب این قطعات با هدف استفاده به صورت دیوارکوب و در مواردی با هدف پوشش برای اشخاص بلندمرتبه طراحی شده و تولید آنها به نوعی با نمایش قدرت سیاسی شاهان صفوی در ارتباط بوده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Iconological analysis of soldier and captive motifs in eight pieces of Safavid textiles

نویسندگان [English]

  • Alireza Sheikhi 1
  • Marziye Esmaeeli 2
1
2 Handicrafts, Faculty of Applied Arts, University of Art, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Figural imagery has a long history in Iranian textiles and was an important part of the decorative motifs in Iranian ancient textiles. With the advent of Islam and the prohibition of the use of human imagery and figural motifs in artworks, Calligraphy was used as a substitute for human motifs and as the dominant decoration until the end of the ninth century AH. From the end of the ninth century AH, especially in the Safavid era, the tendency towards the visual traditions of ancient Iran has increased and figural imagery in textiles became popular in various ways. In the meantime, there is a group of fabrics with human motifs that their decorations include the subject of captivity which has never been seen in Iranian textile design. The purpose of this article is to study the Safavid textiles containing the motifs of soldiers and captives and to analyze and interpret them based on the socio-political conditions of the Safavid period. Therefore, answering these questions is intended: What factors led to the formation of this group of designs in the Safavid textiles? And what are the cultural and social characteristics of the fabrics containing the imagery of soldier and captive? The research method is descriptive-analytical and the information has been collected in the form of library studies. by examining the samples available in the museums inside and outside Iran, it was determined that The content of the designs of these textiles was directly related to the socio-political conditions of the Safavid period and the purpose of their production was probably to show the political power of the Safavid kings.Figural imagery has a long history in Iranian textiles and was an important part of the decorative motifs in Iranian ancient textiles. With the advent of Islam and the prohibition of the use of human imagery and figural motifs in artworks, Calligraphy was used as a substitute for human motifs and as the dominant decoration until the end of the ninth century AH. From the end of the ninth century AH, especially in the Safavid era, the tendency towards the visual traditions of ancient Iran has increased and figural imagery in textiles became popular in various ways. In the meantime, there is a group of fabrics with human motifs that their decorations include the subject of captivity which has never been seen in Iranian textile design. The purpose of this article is to study the Safavid textiles containing the motifs of soldiers and captives and to analyze and interpret them based on the socio-political conditions of the Safavid period. The research method is descriptive-analytical and the information has been collected in the form of library studies. by examining the samples available in the museums inside and outside Iran, it was determined that The content of the designs of these textiles was directly related to the socio-political conditions of the Safavid period and the purpose of their production was probably to show the political power of the Safavid kings.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Safavid textiles
  • human motifs
  • Soldier and captive
  • Iconology
فهرست منابع
-. ترجمه علی معصومی. تهران: نظر.شناسی هنرروش .)1۳88آدامز، لوری اشنایدر(
-ترجمه فروهر نورماه و نساجی سنتی در ایران ( قرن پانزدهم و اوایل قرن شانزدهم میالدی). .)1۳۶۳آ کرمن، فیلیس(
زریندخت صابر شیخ. تهران: سازمان صنایع دستی ایران.
-تهران: انتشارات سمت. تاریخ اساطیری ایران. .)1۳81آموزگار، ژاله (
-ترجمه هرمز عبداللهی و رویین پاکباز. اوج های درخشان هنر ایران. .)1۳79اتینگهاوزن، ریچارد و یارشاطر، احسان(
تهران: نشر آگه.
-). «مضامین و عناصر شیعی در هنر عصر صفوی با نگاهی به هنر قالی بافی، نگارگری و فلزکاری»،1۳90افروغ، محمد (
2۵-۵2 .)20 سال دهم. (شماره مطالعات ایرانی.
-تهران: انتشارات اکونومیست. تاریخچه ی صنعت نساجی ایران. .)1۳4۳بهشتی پور، مهدی (
-ترجمه مهناز شایسته فر. تهران: مطالعات هنر اسالمی. منسوجات اسالمی. .)1۳8۵بیکر، پاتریشیا(
-کتاب ای بر مطالعه هنر رنسانس».). «شمایل نگاری و شمایل شناسی: مقدمه1۳9۳پانوفسکی، اروین و فغفوری، رباب(
۶4-71 .)187(شماره ماه هنر.
-ترجمه ندا اخوان مقدم. تهران: چشمه. معنا در هنرهای تجسمی. .)1۳9۶پانوفسکی، اروین(
-. ترجمه نجف دریا۵ج سیری در هنر ایران: از دوران پیش از تاریخ تا امروز. .)1۳87پوپ، آرتوراپهام و اکرمن، فیلیس(
بندری. زیر نظر سیروس پرهام. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
-. ترجمه نجف دریا7ج سیری در هنر ایران: از دوران پیش از تاریخ تا امروز. .)1۳87پوپ، آرتوراپهام و اکرمن، فیلیس(
بندری. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
-. ترجمه نجف دریا8ج سیری در هنر ایران: از دوران پیش از تاریخ تا امروز. .)1۳87پوپ، آرتوراپهام و اکرمن، فیلیس(
بندری. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
-. ترجمه نجف دریا11ج سیری در هنر ایران: از دوران پیش از تاریخ تا امروز. .)1۳87پوپ، آرتوراپهام و اکرمن، فیلیس(
بندری. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
-. سالمطالعات ایرانی ). درخت زندگی و ارزش فرهنگی و نمادین آن در باورها.1۳80پورخالقی چترودی. مهدخت(
.89-12۶ .)1اول(
-تهران: بنیاد فرهنگ ایران. مینوی خرد. .)1۳۵4تفضلی، احمد(
-دوره پنجم.مطالعات هنر اسالمی. ). «بررسی تطبیقی نقوش منسوجات صفوی و عثمانی».1۳87توسلی، رضا (
آیکونولوژی نقش سرباز و اسیر در هشت قطعه از منسوجات صفوی99ãĕĚýęʭÝ˨ŗ˨ä˙ĠČă˨ãʭŕĚŒŕ˨ũŎʭő
.87-10۶ .)8 (شماره
-). «بررسی سیر تحول چهره نگاری در نگارگری ایران تا انتهای دوره صفوی».1۳91حسنوند، کاظم و آخوندی، شهال (
.1۵-۳۵ .)24دوره هفتم. (شماره نگره.
-. تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر.2ج تاریخ اجتماعی ایران. .)1۳۵4راوندی، مرتضی(
-تهران: انتشارت سمت. « نگاهی بر پارچه بافی دوران اسالمی». .)1۳80فر، زهره (روح
-تهران: انتشارات گنجینه. های ساسانی.ها و بافتهطرح ها ونقوش لباس .)1۳82ریاضی، محمدرضا (
-ترجمه کامبیز عزیزی. تهران: نشر مرکز. ایران عصر صفوی. .)1۳72سیوری، راجر(
-. ترجمه محمد عباسی. تهران: موسسه مطبوعاتی امیرکبیر.4ج سیاحت نامه شاردن. .)1۳۳۶شاردن، ژان (
-تهران: مرکب سپید. تاریخ پارچه و نساجی ایران. .)1۳92طالب پور، فریده (
-تهران: سخن. . درآمدی بر آیکونولوژی: نظریه و کاربردها،)1۳90عبدی، ناهید (
-). «روابط سیاسی، اقتصادی، اجتماعی گرجستان و ارمنستان با دولت صفویه». (کارشناسی ارشد1۳89عربی، فاطمه (
تاریخ ایران دوره اسالمی). دانشگاه آزاد اسالمی. دانشکده علوم انسانی.
-). «چگونگی به کارگیری آیکونوگرافی و آیکونولوژی در نقد اثر بر پایه نظریه پانوفسکی».1۳99پور، یاسمین (فرهنگ
.72-8۵ .)۳. (شماره1دوره فردوس هنر.
-ترجمه پرویز مرزبان. تهران: نشر روز فرزان. درباره هنرهای ایران. .)1۳74فریه، ر. دبلیو (
-(شماره فصلنامه تاریخ روابط خارجی. ). «مناسبات ایران و گرجستان از آغاز تا عصر صفویه».1۳8۵کجباف، علی اکبر (
.21-42 .)29
-ترجمه هوشنگ طاهری. تهران: نشر توس. هنر اسالمی، .)1۳47کونل، ارنست (
-.8-20). صص۶سال اول.(شماره کیمیای هنر. ). «خوانش تصویر از دیدگاه اروین پانوفسکی».1۳91نصری، امیر (
-ترجمه عباس علی عزتی، جهان دوگانه هنر مینیاتور ایرانی(تفسیرکاربردی نقاشی دوره صفوی). .)1۳90نظرلی، مائیس (
تهران: موسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن.
-ماه هنر. های این دوره».). «تأثیر سبک نقاشان عهد صفوی بر طراحی پارچه1۳89هدایتی، سوده و شایسته فر، مهناز (
.۵۶-۶9 .)141(شماره
-تهران: سروش. فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. .)1۳۶9یاحقی، محمد جعفر(
- A.F, Kendrick, T.W, Arnold )1920(, Persian Stuffs with Figure-Subjects-I, the Burlington
Magazine, pp. 236-245
- Hasenmueller, Christine )1987(, Panofsky, Iconography and Semiotics, the Journal of Aesthetics
and Art Criticism, 36 )3(, pp. 289-301
منابع اینترنتی
- URL1: https://collections.mfa.org/objects/68871, )access date: 2020/07/03(.
- URL2: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/451092, )access date: 2021/08/14(.
- URL3: https://collections.mfa.org/objects/72939, )access date: 2020/07/03(.
- URL4: http://nadasdymuzeum.hu/iparmuveszeti-gyujtemeny, )access date: 2019/05/12(.