نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• علی بوذری ¹
• احسان عبداللهی ²
• مجتبی تویسرکانی ³

¹ استادیار گروه ارتباط تصویری و تصویرسازی، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

² هیات علمی گروه ارتباط تصویری و تصویرسازی، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

³ کارشناس ارشد تصویرسازی، گروه ارتباط تصویری و تصویرسازی، دانشکدۀ هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

چکیده

در ایرانِ قرن نُهم هجری، مصادف با سلطنت سلطان حسین بایقرا در هرات، چهره‌های درخشانی در حوزه‌های مختلف از جمله نگارگری درخشیدند که در میان این هنرمندان، آثار هنرمندی شهیر به نام محمد سیاه‌قلم شیوه‌ای بدیع و متفاوت از سنت مرسوم نگارگری را دنبال می‌کند. بسان آثار و ریشه‌های شکل‌گیری آنها، هویت دقیق او نیز بر ما معلوم نیست. با این حال برخی از پژوهشگران او را غیاث‌الدین محمّد مصورساز و برخی حاجی محمّد هروی، از هنرمندان سدۀ نُهم و دهم هجری، می‌دانند. در حالی که تحقیقات بسیاری در خصوص هویت و ویژگی آثار محمد سیاه‌قلم صورت گرفته، اما نقش اقتباس در آفرینش‌های هنری از روی آثار محمد سیاه‌قلم توسط هنرمندان معاصر کمتر مورد پژوهش قرار گرفته است. این پژوهش که از منظر هدف بنیادی و از منظر ماهیت داده‌ها، کیفی است، با رویکرد تطبیقی و بر اساس منابع کتابخانه‌ای، تلاش دارد تا با بررسی آثار دو هنرمند، یکی ایرانی و دیگری انگلیسی‌تبار، یعنی احمد امین‌نظر و ریچارد بارتل، به شیوه‌های گرته‌برداری از آثار سیاه‌قلم در آثار این دو هنرمند بپردازد و به این پرسش پاسخ دهد که هنرمندان مورد بررسی به چه شیوه‌هایی از آثار سیاه‌قلم تاثیر پذیرفته‌اند. بر اساس یافته‌های این پژوهش هنرمندان مورد بررسی در بخش‌هایی چون فضای رعب‌آور، رنگ‌گزینی محدود، زمینه‌سازی (فضا) خلوت، ترکیب‌بندی متمرکز، ویژگی‌های ظاهری و فضای گروتسک، بیشترین تأثیر را از آثار سیاه‌قلم گرفته‌اند. در این میان امین‌نظر بر اساس نوع چکیده‌نگاری سیاه‌قلم، طراحی‌های خود را سامان داده، ولی از شیوۀ طراحی خطی متفاوتی، که ریشه‌ در نگارگری مکتب اصفهان دارد، استفاده کرده و بارتل در چندوجه‌نگاری و سایه‌پردازی از سیاه‌قلم پیروی نکرده و فرم‌های سایه‌نمای پیکره‌ها و اشیا در آثار سیاه‌قلم را با بافت‌های تجریدی و گاهی برش‌هایی از پیکره‌های معاصر پر کرده است. هر دو هنرمند از شیوۀ فیگوراتیو آثار سیاه‌قلم فاصله می‌گیرند و تصاویری تجریدی خلق می‌کنند.

کلیدواژه‌ها

• نگارگری دورۀ تیموری
• محمد سیاه‌قلم
• اقتباس تصویری
• احمد امین‌نظر
• ریچارد بارتل

موضوعات

• هنرهای تجسمی و کاربردی

عنوان مقاله [English]

The Works of Mohammad Siah Qalam, a Source of Inspiration for Contemporary Artists (Case study: Ahmad Amin Nazar and Richard Bartel)

نویسندگان [English]

• Ali Boozari ¹
• Ehsan Abdollahi ²
• Mojtaba Tooyerkani ³

¹ Assistant professor, graphic design and illustration department. Visual Arts Faculty, Art University, Tehran, Iran

² Faculty member graphic design and illustration department. Visual Arts Faculty, Art University, Tehran, Iran

³ MA in Book Illustration, graphic design and illustration department. Visual Arts Faculty, Art University, Tehran, Iran

چکیده [English]

در ایرانِ قرن نُهم هجری، مصادف با سلطنت سلطان حسین بایقرا در هرات، چهره‌های درخشانی در حوزه‌های مختلف از جمله نگارگری درخشیدند که در میان این هنرمندان، آثار هنرمندی شهیر به محمد سیاه‌قلم شیوه‌ای بدیع و متفاوت از سنت مرسوم نگارگری را دنبال می‌کند. او مدتی سرپرستی کتابخانۀ امیرعلی شیرنوایی، شاعر، دانشمند و سیاستمدار برجستۀ دورۀ تیموریان، را بر عهده داشت و به نگارگری و طراحی پرداخته و بعدها شیوۀ خاصی را در طراحی و مصورسازی برای خود برگزیند. تحقیقات بسیاری در خصوص هویت و ویژگی آثار محمد سیاه‌قلم صورت گرفته، اما نقش اقتباس در آفرینش‌های هنری از روی آثار محمد سیاه‌قلم توسط هنرمندان معاصر کمتر مورد پژوهش قرار گرفته است.
این پژوهش تلاش دارد تا با بررسی آثار دو هنرمند، یکی ایرانی و دیگری انگلیسی‌تبار، یعنی احمد امین‌نظر و ریچارد بارتل، به شیوه‌های گرته‌برداری از آثار سیاه‌قلم در آثار این دو هنرمند بپردازد و به این پرسش پاسخ دهد که هنرمندان موردبررسی به چه شیوه‌هایی از آثار سیاه‌قلم تاثیر پذیرفته‌اند. بر اساس یافته‌های این پژوهش هنرمندان موردبررسی در بخش‌هایی چون فضای رعب‌آور، رنگ‌گزینی محدود، زمینه‌سازی (فضا) خلوت، ترکیب‌بندی متمرکز، ویژگی‌های ظاهری و فضای گروتسک، بیشترین تأثیر را از آثار سیاه‌قلم گرفته‌اند. در این میان امین‌نظر از شیوۀ طراحی خطی متفاوتی استفاده کرده و بارتل در چندوجه‌نگاری و سایه‌پردازی از سیاه‌قلم پیروی نکرده و شیوۀ متفاوتی را برگزیده است.
در ایرانِ قرن نُهم هجری، مصادف با سلطنت سلطان حسین بایقرا در هرات، چهره‌های درخشانی در حوزه‌های مختلف از جمله نگارگری درخشیدند که در میان این هنرمندان، آثار هنرمندی شهیر به محمد سیاه‌قلم شیوه‌ای بدیع و متفاوت از سنت مرسوم نگارگری را دنبال می‌کند. او مدتی سرپرستی کتابخانۀ امیرعلی شیرنوایی، شاعر، دانشمند و سیاستمدار برجستۀ دورۀ تیموریان، را بر عهده داشت و به نگارگری و طراحی پرداخته و بعدها شیوۀ خاصی را در طراحی و مصورسازی برای خود برگزیند. تحقیقات بسیاری در خصوص هویت و ویژگی آثار محمد سیاه‌قلم صورت گرفته، اما نقش اقتباس در آفرینش‌های هنری از روی آثار محمد سیاه‌قلم توسط هنرمندان معاصر کمتر مورد پژوهش قرار گرفته است.
این پژوهش تلاش دارد تا با بررسی آثار دو هنرمند، یکی ایرانی و دیگری انگلیسی‌تبار، یعنی احمد امین‌نظر و ریچارد بارتل، به شیوه‌های گرته‌برداری از آثار سیاه‌قلم در آثار این دو هنرمند بپردازد و به این پرسش پاسخ دهد که هنرمندان موردبررسی به چه شیوه‌هایی از آثار سیاه‌قلم تاثیر پذیرفته‌اند. بر اساس یافته‌های این پژوهش هنرمندان موردبررسی در بخش‌هایی چون فضای رعب‌آور، رنگ‌گزینی محدود، زمینه‌سازی (فضا) خلوت، ترکیب‌بندی متمرکز، ویژگی‌های ظاهری و فضای گروتسک، بیشترین تأثیر را از آثار سیاه‌قلم گرفته‌اند. در این میان امین‌نظر از شیوۀ طراحی خطی متفاوتی استفاده کرده و بارتل در چندوجه‌نگاری و سایه‌پردازی از سیاه‌قلم پیروی نکرده و شیوۀ متفاوتی را برگزیده است.
در ایرانِ قرن نُهم هجری، مصادف با سلطنت سلطان حسین بایقرا در هرات، چهره‌های درخشانی در حوزه‌های مختلف از جمله بهچندوجه‌نگاری و سایه‌پردازی از سیاه‌قلم پیروی نکرده و شیوۀ متفاوتی را برگزیده است.

کلیدواژه‌ها [English]

• "Painting in Timurid Era"
• "Mohammad Siyāh Qalam"
• "Appropriation"
• "Ahmad Amin Nazar"
• "Richard Bartle"