آثار محمد سیاه‌قلم منبع الهام هنرمندان معاصر (نمونۀ موردی: احمد امین‌نظر و ریچارد بارتل)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه ارتباط تصویری و تصویرسازی، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

2 هیات علمی گروه ارتباط تصویری و تصویرسازی، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

3 کارشناس ارشد تصویرسازی، گروه ارتباط تصویری و تصویرسازی، دانشکدۀ هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

10.30480/vaa.2021.3816.1654

چکیده

در ایرانِ قرن نُهم هجری، مصادف با سلطنت سلطان حسین بایقرا در هرات، چهره‌های درخشانی در حوزه‌های مختلف از جمله نگارگری درخشیدند که در میان این هنرمندان، آثار هنرمندی شهیر به نام محمد سیاه‌قلم شیوه‌ای بدیع و متفاوت از سنت مرسوم نگارگری را دنبال می‌کند. بسان آثار و ریشه‌های شکل‌گیری آنها، هویت دقیق او نیز بر ما معلوم نیست. با این حال برخی از پژوهشگران او را غیاث‌الدین محمّد مصورساز و برخی حاجی محمّد هروی، از هنرمندان سدۀ نُهم و دهم هجری، می‌دانند. در حالی که تحقیقات بسیاری در خصوص هویت و ویژگی آثار محمد سیاه‌قلم صورت گرفته، اما نقش اقتباس در آفرینش‌های هنری از روی آثار محمد سیاه‌قلم توسط هنرمندان معاصر کمتر مورد پژوهش قرار گرفته است. این پژوهش که از منظر هدف بنیادی و از منظر ماهیت داده‌ها، کیفی است، با رویکرد تطبیقی و بر اساس منابع کتابخانه‌ای، تلاش دارد تا با بررسی آثار دو هنرمند، یکی ایرانی و دیگری انگلیسی‌تبار، یعنی احمد امین‌نظر و ریچارد بارتل، به شیوه‌های گرته‌برداری از آثار سیاه‌قلم در آثار این دو هنرمند بپردازد و به این پرسش پاسخ دهد که هنرمندان مورد بررسی به چه شیوه‌هایی از آثار سیاه‌قلم تاثیر پذیرفته‌اند. بر اساس یافته‌های این پژوهش هنرمندان مورد بررسی در بخش‌هایی چون فضای رعب‌آور، رنگ‌گزینی محدود، زمینه‌سازی (فضا) خلوت، ترکیب‌بندی متمرکز، ویژگی‌های ظاهری و فضای گروتسک، بیشترین تأثیر را از آثار سیاه‌قلم گرفته‌اند. در این میان امین‌نظر بر اساس نوع چکیده‌نگاری سیاه‌قلم، طراحی‌های خود را سامان داده، ولی از شیوۀ طراحی خطی متفاوتی، که ریشه‌ در نگارگری مکتب اصفهان دارد، استفاده کرده و بارتل در چندوجه‌نگاری و سایه‌پردازی از سیاه‌قلم پیروی نکرده و فرم‌های سایه‌نمای پیکره‌ها و اشیا در آثار سیاه‌قلم را با بافت‌های تجریدی و گاهی برش‌هایی از پیکره‌های معاصر پر کرده است. هر دو هنرمند از شیوۀ فیگوراتیو آثار سیاه‌قلم فاصله می‌گیرند و تصاویری تجریدی خلق می‌کنند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Works of Mohammad Siah Qalam, a Source of Inspiration for Contemporary Artists (Case study: Ahmad Amin Nazar and Richard Bartel)

نویسندگان [English]

  • Ali Boozari 1
  • Ehsan Abdollahi 2
  • Mojtaba Tooyerkani 3
1 Assistant professor, graphic design and illustration department. Visual Arts Faculty, Art University, Tehran, Iran
2 Faculty member graphic design and illustration department. Visual Arts Faculty, Art University, Tehran, Iran
3 MA in Book Illustration, graphic design and illustration department. Visual Arts Faculty, Art University, Tehran, Iran
چکیده [English]

در ایرانِ قرن نُهم هجری، مصادف با سلطنت سلطان حسین بایقرا در هرات، چهره‌های درخشانی در حوزه‌های مختلف از جمله نگارگری درخشیدند که در میان این هنرمندان، آثار هنرمندی شهیر به محمد سیاه‌قلم شیوه‌ای بدیع و متفاوت از سنت مرسوم نگارگری را دنبال می‌کند. او مدتی سرپرستی کتابخانۀ امیرعلی شیرنوایی، شاعر، دانشمند و سیاستمدار برجستۀ دورۀ تیموریان، را بر عهده داشت و به نگارگری و طراحی پرداخته و بعدها شیوۀ خاصی را در طراحی و مصورسازی برای خود برگزیند. تحقیقات بسیاری در خصوص هویت و ویژگی آثار محمد سیاه‌قلم صورت گرفته، اما نقش اقتباس در آفرینش‌های هنری از روی آثار محمد سیاه‌قلم توسط هنرمندان معاصر کمتر مورد پژوهش قرار گرفته است.
این پژوهش تلاش دارد تا با بررسی آثار دو هنرمند، یکی ایرانی و دیگری انگلیسی‌تبار، یعنی احمد امین‌نظر و ریچارد بارتل، به شیوه‌های گرته‌برداری از آثار سیاه‌قلم در آثار این دو هنرمند بپردازد و به این پرسش پاسخ دهد که هنرمندان موردبررسی به چه شیوه‌هایی از آثار سیاه‌قلم تاثیر پذیرفته‌اند. بر اساس یافته‌های این پژوهش هنرمندان موردبررسی در بخش‌هایی چون فضای رعب‌آور، رنگ‌گزینی محدود، زمینه‌سازی (فضا) خلوت، ترکیب‌بندی متمرکز، ویژگی‌های ظاهری و فضای گروتسک، بیشترین تأثیر را از آثار سیاه‌قلم گرفته‌اند. در این میان امین‌نظر از شیوۀ طراحی خطی متفاوتی استفاده کرده و بارتل در چندوجه‌نگاری و سایه‌پردازی از سیاه‌قلم پیروی نکرده و شیوۀ متفاوتی را برگزیده است.
در ایرانِ قرن نُهم هجری، مصادف با سلطنت سلطان حسین بایقرا در هرات، چهره‌های درخشانی در حوزه‌های مختلف از جمله نگارگری درخشیدند که در میان این هنرمندان، آثار هنرمندی شهیر به محمد سیاه‌قلم شیوه‌ای بدیع و متفاوت از سنت مرسوم نگارگری را دنبال می‌کند. او مدتی سرپرستی کتابخانۀ امیرعلی شیرنوایی، شاعر، دانشمند و سیاستمدار برجستۀ دورۀ تیموریان، را بر عهده داشت و به نگارگری و طراحی پرداخته و بعدها شیوۀ خاصی را در طراحی و مصورسازی برای خود برگزیند. تحقیقات بسیاری در خصوص هویت و ویژگی آثار محمد سیاه‌قلم صورت گرفته، اما نقش اقتباس در آفرینش‌های هنری از روی آثار محمد سیاه‌قلم توسط هنرمندان معاصر کمتر مورد پژوهش قرار گرفته است.
این پژوهش تلاش دارد تا با بررسی آثار دو هنرمند، یکی ایرانی و دیگری انگلیسی‌تبار، یعنی احمد امین‌نظر و ریچارد بارتل، به شیوه‌های گرته‌برداری از آثار سیاه‌قلم در آثار این دو هنرمند بپردازد و به این پرسش پاسخ دهد که هنرمندان موردبررسی به چه شیوه‌هایی از آثار سیاه‌قلم تاثیر پذیرفته‌اند. بر اساس یافته‌های این پژوهش هنرمندان موردبررسی در بخش‌هایی چون فضای رعب‌آور، رنگ‌گزینی محدود، زمینه‌سازی (فضا) خلوت، ترکیب‌بندی متمرکز، ویژگی‌های ظاهری و فضای گروتسک، بیشترین تأثیر را از آثار سیاه‌قلم گرفته‌اند. در این میان امین‌نظر از شیوۀ طراحی خطی متفاوتی استفاده کرده و بارتل در چندوجه‌نگاری و سایه‌پردازی از سیاه‌قلم پیروی نکرده و شیوۀ متفاوتی را برگزیده است.
در ایرانِ قرن نُهم هجری، مصادف با سلطنت سلطان حسین بایقرا در هرات، چهره‌های درخشانی در حوزه‌های مختلف از جمله بهچندوجه‌نگاری و سایه‌پردازی از سیاه‌قلم پیروی نکرده و شیوۀ متفاوتی را برگزیده است.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Painting in Timurid Era"
  • "Mohammad Siyāh Qalam"
  • "Appropriation"
  • "Ahmad Amin Nazar"
  • "Richard Bartle"

مراجع

فهرست منابع
-. تهران: مؤسسۀ فرهنگی پژوهشی چاپ و نشر نظر.دگردیسی .)1۳89نظر، احمد (امین
-های جیبی.. تهران: امیرکبیر؛ شرکت سهامی کتاب)3 قلم (مفاخر هنری ایراناستاد محمد سیاه .)1۳8۶آژند، یعقوب (
-تهران: فرهنگ معاصر. سازی، گرافیک.المعارف هنر نقاشی، پیکرهدایره .)1۳78پاکباز، رویین (
-تهران: زرین و سیمین. نقاشی ایران از دیرباز تا امروز. .)1۳79پاکباز، رویین (
-تهران: فرهنگ معاصر. المعارف هنر.دایره .)1۳94پاکباز، رویین (
-ینامه . استاد راهنما: بهنام کامرانی. پایانقلم و بهمن محصصبررسی تطبیقی آثار محمد سیاه .)1۳9۳پیروی، منصوره (
ی نقاشی، دانشگاه هنر تهران.ارشد رشتهکارشناسی
-. استاد راهنما: کاظمقلم بر نگارگری ایرانهای دیو محمد سیاهبررسی تأثیر نگاره .)1۳89پور فهادان، محمدحسین.(حاجی
ی نقاشی، دانشگاه شاهد.ارشد رشتهی کارشناسینامهچلیپا. پایان
-.99-94 :1 . ش.گلستان هنر قلم».). «معمای الینحل استاد محمد سیاه1۳84حسینی، مهدی.(
-برداری در هنرهای تجسمی غرب در دورانی اصالت اثر، اقتباس و کپیبررسی مسأله .)1۳97آبادی آرانی، طیبه (خرم
ی نقاشی، دانشکده هنرهای تجسمی.ارشد رشتهی کارشناسینامه. استاد راهنما: کامبیز موسوی اقدم. پایانمعاصر
-ی عبدالله فریار. تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی.ترجمه راهنمای صنایع اسالمی. .)1۳۶۵دیماند، س. م.(
-ی یعقوب آژند. تهران: انتشارات مولی.ترجمه هنر نگارگری ایران. .)1۳7۶رابینسن، ب. و (
-ی یعقوب آژند. تهران: مولی.ترجمه قلم).دوازده رخ (رخ چهارم: محمد سیاه .)1۳77راجرز، ج. ام (
-تهران: انتشارات هیرمند. ی هنرمندان ایران و جهان اسالم.دانشنامه .)1۳80سرمدی، عباس (
-. استاد راهنما: حسینبررسی سیر تحول نقش دیو در فرهنگ ایران باستان و هنر نگارگری ایرانی .)1۳9۶پور، بنفشه (سلیمی
شناسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان.ننامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ باستامهرپویا. پایان
-.4۵-۳8 :17و1۶ . ش.ی هنرجلوه  ی ابهام».قلم نقاشی در بوته). «محمد سیاه1۳79شادقزوینی، پریسا (
-.کتاب ماه هنر قلم».های محمد سیاهی نقاشی و طراحی). «خیاالت غریبه و صور عجیبه: شیوه1۳90شادقزوینی، پریسا (
.21-14 :1۵8 ش.
-. تهران: انتشارات آروَن.الهام، اقتباس، کپی و اصالت اثر هنری .)1۳98ضرغام، ادهم و یوسفیانی، آذین (
-. استادهای ادبیات معاصرقلم و تصویرسازی داستانسبک تصویرگری محمد سیاه .)1۳9۵زاده دربندی، سمیه (علی
ی ارتباط تصویری، موسسۀ آموزش عالی فردوس.ارشد رشتهی کارشناسینامهراهنما: مجید حیدری. پایان
-ینامه . استاد راهنما: سید حسن سلطانی. پایانقلمبررسی جهان هیوالیی آثار محمد سیاه .)1۳88کردی، علی (فالح
ی نقاشی، دانشگاه هنر تهران.ارشد رشتهکارشناسی
-.1۵۵-144 :۵2 . ش.ی هنرفصلنامه  قلم».). «استاد محمد سیاه1۳81زاده، عادل (قلی
-.27-22 :1۶ . ش.رودکی ). «رئالیسم جادویی».1۳8۶لو، ماندانا (قهرمان
-.1۳۵-114 :49 . ش.ی هنرفصلنامه  ). «گروتسک در نقاشی».1۳80کامرانی، بهنام (
-.10۶-99 :7 . ش.گلستان هنر ). «علیشیر نوایی در مقام حامی هنر».1۳8۶الله (کاووسی، ولی
-لندن: مؤلف. ی سیاهیسم.احوال و آثار حاجی محمد هروی مبتکر شیوه .)1۳89زاده تبریزی، محمدعلی. (کریم
-فر. تهران: مؤسسۀ مطالعات هنر اسالمی.ترجمۀ مهناز شایسته نگارگری ایرانی. .)1۳80کنبای، شیال. (
-هایی موردی: نقاشینگاری در نقاشی ایران (مطالعهخوانش ساختاری و مفهومی عجایب .)1۳94مظفرنژاد، افسانه (
استاد راهنما: عباس نامجو. تاکنون). ۱337 قلم و برخی از آثار نقاشان معاصر ایران ازعجیب و غریب محمد سیاه
ی کارشناسی ارشد رشته نقاشی، دانشگاۀ علم و فرهنگ.نامهپایان
-به تصحیح احمد سهیلی خوانساری. تهران: گلستان هنر. .)1۳۵2الّدین حسین (مُنشی قمی، قاضی میر احمد بن شرف
منوچهری.
قلم منبع الهام هنرمندان معاصر (نمونۀ موردی ...آثار محمد سیاه121ãĕĚýęʭÝ˨ŗ˨ä˙ĠČă˨ãʭŕĚŒŕ˨ũŎʭő
-.8-۶ :4۳ . ش.تندیس نظر)».). «طراحی: طراحان معاصر ایران (احمد امین 1۳8۳نژاد، حسن (موریزی
-الدین محمد نقاش؟ (نقدی برکتاب استادقلم، حاج محمد هروی یا غیاث). «محمد سیاه1۳87اصغر (مهر، علیمیرزایی
.2۳-22 :12۳ . ش.تندیس قلم تألیف دکتر یعقوب آژند)».محمد سیاه
- Esin, Emel. )2004(. in I Mehmed Siyah Kalam, Master of Humans and Demons. Edited by
Kolektif. Istanbul: Kultur ve Turizm Bakanligi. pp. 63-96.
- Grube, Ernst; Sims, Eleanor; David, Percival. )1980(. Between China and Iran: Paintings from
Four Istanbul Albums: A Colloquy Held 23-26 June 1980. London: School of Oriental and
African Studies, University of London; New York: Islamic Art Foundation.
- Karamagarali, Beyhan. )2004(. in I Mehmed Siyah Kalam, Master of Humans and Demons.
Edited by Kolektif. Istanbul: Kultur ve Turizm Bakanligi. pp. 13-62.
- Steinhardt, Nancy Shatzman. )1987(. “Siyah Qalem and Gong kai: An Istanbul Album Painter
and Chinese Pinter of the Mongolian Period”. Muqarnas, vol IV. pp. 59-71.
- URL. 1. https://richardbartle.co.uk/
- URL. 2. https://www.museums-sheffield.org.uk/
نشریه‌ی علمی پژوهشی نامه‌ی هنرهای تجسمی و کاربردی
دوره 17، شماره 43
فروردین 1403
صفحه 101-121

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار