تحلیلی بر عوامل اجتماعی تاثیر گذار بر شکل گیری نقوش کاشیکاری های خانه های قاجاری شیراز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 هیأت علمی، گروه صنایع دستی، دانشکده صنایع، دستی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

2 فارغ التحصیل دوره کارشناسی ارشد صنایع دستی، دانشکده صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

10.30480/vaa.2024.4829.1832

چکیده

کاشیکاری از هنرهای اصیل ایرانی است که در دوره قاجار در تزئین بناهای مختلف از جمله خانه ها به کار رفته است. خانه های قاجاری شیراز گنجینه ارزشمندی از کاشیکاری های این دوره دارند. اگر چه ویژگی های هنری این کاشی ها از مکاتب هنری دوره قاجار پیروی می نماید، لیکن موضوعات آنها تحت تاثیر عوامل مختلف اجتماعی شکل گرفتند. برخی از این کاشیکاری ها در حال از بین رفتن هستند. از این رو هدف پژوهش حاضر، تحلیل عوامل مختلف اجتماعی تاثیر گذار بر شکل گیری نقوش این کاشیکاری ها به منظور زنده نگه داشتن و باز آفرینی آنهاست. از آن جا که تمرکز موضوعی این پژوهش بر خانه های قاجاری شیراز است و محدوده جغرافیایی مشخصی را بررسی می کند، لذا تلاش شده همه عوامل اجتماعی موثر بر ویژگی های هنری آثار مد نظر باشد. پرسش پژوهش به صورت زیر است: چه عوامل اجتماعی بر شکل گیری نقوش کاشیکاری های خانه های قاجاری شیراز تاثیر گذاشته است؟ روش پژوهش توصیفی-تحلیلی، شیوه گرد آوری اطلاعات کتابخانه ای و روش تجزیه و تحلیل داده ها کیفی است. برای انجام پژوهش، کاشیکاری های هفت خانه قاجاری شیراز بررسی شدند. یافته های پژوهش نشان داد نقوش این کاشیکاری ها بازتابی از مجموعه عوامل اجتماعی دوره قاجار مانند ساختار جامعه، باورها، رخدادهای فرهنگی، بازار، مشاغل و توجهات اجتماعی میان سنت گرایی و فرنگی گرایی در جامعه قاجاری است. این نتیجه نشان می دهد که هنرمندان کاشی ساز دوره قاجار برای طراحی و ساخت آثار خود توجه خاصی به باور های اجتماعی و مفاهیم آن داشته اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Analysis of Social Factors Influencing on the formation of Tiling Motifs in Shiraz Qajar Houses

نویسندگان [English]

  • QOBAD KIYANMEHR 1
  • forogh karimipur - davani nezhad 2
1 department - handi craft faculty - handicraft university - art university of isfahan
2 grajuated of ma in major of handcraft facult of hand craft university of ar t of isfahan isfahan iran
چکیده [English]

Tiling is one of noble arts that is related to Iranian architecture. The first sample of tiles in the world was used in Iran. In the art of tiling, artists depicted beliefs, religious concepts, narrative, epic, and mythological themes. Tiling actually was a visual language of tile painters. Like other arts, tiling declined during Qajar era, but eventually found its own style. Tiling was used in decorating different buildings including gardens, palaces, holly places and houses during Qajar era. Tiling was used in different parts of these buildings including walls, dados, porches, rooms, pool houses, and the head of buildings. The use of tiling with fresh and lively colors became popular in various buildings which was unprecedented in Iranian tiling before that. In addition to having visual beauty, tiling was a resistant material that was suitable for different parts of the building.
Shiraz had its own style in the field of tiling in Qajar era and outstanding tiling of Qajar era can be found in various buildings of this city. Tiling reached its peak in Shiraz houses during Qajar era. Shiraz Qajar houses have a valuable treasure of this era tiling. Although the artistic features of these tiles follow the artistic schools of Qajar era, their themes were formed under the influence of various social factors. These tiling have been used in different parts of Shiraz Qajar houses including the head of building, yard, dados, pool house, porch, and rooms. Some of these tiling is being destroyed. Therefore, analysing the social factors influencing on the formation of these tiling motifs is very important to keep them alive and recreate them.
So, the aim of the present research is to analyse the social factors influencing on the formation of Haft-Rang tiling motifs in Qajar houses of Shiraz. Since the thematic focus of this research is on Qajar houses of Shiraz and it examines a specific geographical area, therefore, it has been tried to consider all social factors influencing the artistic features of the works. The research question is as follows: What Social factors have influenced the formation of tiling motifs in Qajar houses of Shiraz? Research method is descriptive-analytical, data collection method is library-based and data analysis method is qualitative. To do the research, the tiles of seven Qajar houses in Shiraz (Atrvash house, Zinat-al-molk house, Qavam-al-molk house, Dokhanchi house, Salehi house, Saadat house, and Mohtasham house) were examined.
Research findings demonstrated that the motifs of these tiling are a reflection of the set of social factors of Qajar era such as the structure of society, beliefs, cultural events, market, jobs and social attentions between traditionalism and foreignism in Qajar society. This result shows that tile maker artists of Qajar era paid special attention to social beliefs and concepts for the design and construction of their works.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shiraz Qajar Houses
  • Qajar Society
  • Qajar Art
  • Qajar Tile motifs
فهرست منابع
-ترجمه علیرضا کاری عصر قاجار).شکوه هنر قاجار (مجموعه مقاالت فرهنگ، هنر و کاشی .)1۳99اسکرس، جنیفر(
بهارلو و مرضیه قاسمی. تهران: نشر خط و طرح.
-کاری شاخص دوره قاجار در شهر تهران براساس فنون ساخت، رنگ و نقش".). "طبقه بندی کاشی1۳9۵اعوانی، انسیه(
ارشد. دانشگاه هنر اصفهان.پایان نامه کارشناسی
-تهران: نشر انجمن آثار ملی. تاریخ بافت قدیم شیراز. .)1۳۵۳افسر، کرامت الله (
-ارشد، دانشگاه تهران،). "تصویر سازی برای کاشی با استفاده از نقوش قاجاری". پایان نامه کارشناسی1۳8۶افشار، سارا(
دانشکده هنرهای زیبا.
-نقش روحانیت پیشرو در جنبش مشروطیت (دین و دولت در ایران: نقش علما در دوره قاجاریه). .)1۳۵۶الگار، حامد (
ترجمه ابوالقاسم سری. تهران: نشر توس.
-ارشد باستانهای قاجاری شیراز"، پایان نامه کارشناسی). "عوامل اثرگذار برمعماری و تزیینات خانه1۳9۵اوجی، صدیقه (
شناسی. دانشگاه آزاد اسالمی واحد مرودشت، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی.
-ترجمه کاظم فیروزمند، محسن مدیر شانه ایران بین دو انقالب "از مشروطه تا انقالب اسالمی". .)1۳80آبراهیمیان، یرواند(
چی، و حسن شمس آوری. چاپ چهارم. تهران: نشر مرکز.
-کاری شده در شیراز در). "مطالعه ویژگی و ساختار نقوش سر در بناهای کاشی1۳97پنجه باشی، الهه، و فاطمه دوالب (
.10۵-12۵ ،)48 سال چهاردهم. (شماره نگر. دوره قاجار".
-های صفویه و قاجارکاری دوره). "مطالعه تطبیقی سیر تحول طرح، نقش و رنگ در کاشی1۳98پورغالمحسین، آرزو(
ارشد، دانشگاه سوره.الله و مسجد نصیرالملک)"، پایان نامه کارشناسی (نمونه موردی: مسجد شیخ لطف
-، سال سیزدهم،علوم سیاسی ). "مروری بر ساختار اجتماعی و اقتصادی ایران عصر قاجار".1۳9۶پهنادایان، شاهین(
.17۳-194 ،)۳8 (شماره
-تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد .چاپ اول مجموعه مقاالت اولین همایش اسالمی، .)1۳80خزایی، محمود(
اسالمی.
-چاپ دوم. تهران: نشر سروش. ای از تاریخ غرب زدگی ما (وضع کنونی تفکر در ایران).شمه .)1۳۶۳داوری اردکانی، رضا(
-ترجمه جواد محیی. تهران: نشر گوتنبرگ. سفرنامه دروویل. .)1۳88دروویل، گاسپار(
-. تهران: نشر یساولی.کاشیکاری قاجاری .)1۳9۵ریاضی، محمد رضا(
-.140-78 .)1۶9 (شماره هنر. ). "بررسی نقوش اصیل قاجاری".1۳87زابلی نژاد، هدی(
-). "تاملی بر مضامین هنری و منشا کاشی های قاجاری تکیه معاون1۳9۵زارعی، محمدابراهیم، و یداله حیدری بابا کمال(
.۶4-۵۳ .)4 دوره بیست و یکم. (شماره هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، الملک کرمانشاه".
60ãĕĚýęʭÝ˨ŗ˨ä˙ĠČă˨ãʭŕĚŒŕ˨ũŎʭő۱۴۰۳ | بهار 4۳ فصلنامۀ علمی - پژوهشی دانشگاه هنر | شمارۀ
-ارشد گرافیک.). "بررسی و تحلیل نقوش تصویری خانه عطروش شیراز" پایان نامه کارشناسی1۳94سهیل کش، لیال (
دانشگاه سوره. دانشکده هنر.
-. ترجمه مهوش مجذوب. چاپ دوم. تهران: نشر سروش.نقاشی روی کاشی .)1۳89سیف، هادی (
-کاری دیواره). "بررسی ساختار رنگ و نقوش تزئینی در کاشیکاری دوره قاجار با تاکید بر کاشی1۳9۶شکیبی، سعیده (
ارشد. موسسهخانی کاخ موزه گلستان". پایان نامه کارشناسیهای بیرنی خلوت کریمهای بیرونی ایوان تخت مرمر و دیواره
آموزش عالی فردوس مشهد.
-ارشد،کارشناسی نامه پایان شیراز". در قاجاریه دوره کاری کاشی نقوش بندی طبقه و توصیفی "بررسی .)1۳89بهنام( شیروانی،
رشته صنایع دستی. دانشکده هنرهای کاربردی. دانشگاه هنر.
-ارشد. دانشگاه). " مقایسه رنگ و نقش در کاشی صفویه و قاجار". پایان نامه کارشناسی1۳80صراف زادگان، عبداالمیر(
تربیت مدرس. دانشکده هنر.
-نگارینه هنر ). " تزیینات معماری در حوضخانه خانه دخانچی شیراز".1۳98صفایی، آذر، و محمد صادق میرزاابوالقاسمی(
.87-94 .)17 . دوره ششم. (شمارهاسالمی
-). "مدرنیته و مواجهه فکری ایران با آن: بررسی و نقد کتاب رویارویی فکری ایران با مدرنیت".1۳9۵علوی پور، سید محسن(
.1۳۳-1۵2 .)4 سال شانزدهم. (شماره پژوهش نامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی.
-کاری از دوران صفوی تا قاجار با بررسی تاریخی). "سیر تحول کاشی1۳9۳علیمرادی، محسن، و ایمان رحیم نیا(
موسسه آموزش عالی آزاد سومین همایش ملی معماری داخلی و دکوراسیون. کاری داخلی مسجد امام اصفهان".کاشی
.۳-11 دانش پژوهان. اصفهان.
-همایش ملی ). "الگوی مسکن قاجار در شیراز (با معرفی خانه منطقی نژاد و خانه صالحی) ".1۳91فداکار هاشمی، فرناز(
.1-1۵ البرز، صد سال معماری و شهرسازی معاصر ایران،
-کاری مساجد قاجاری". پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه). "صورت و معنا در کتیبه های کاشی 1۳9۵فدایی، مژگان(
هنر تهران.
-تهران: نشر گوتنبرگ. تکوین سرمایه داری در ایران، .)1۳۶0فشاهی، محمد رضا. (
-ترجمه مقاومت شکننده: تاریخ تحوالت اجتماعی ایران از صفویه تا سالهای پس از انقالب اسالمی. .)1۳84فوران، جان(
احمد تدین. چاپ چهارم. تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
-). "بررسی انتساب زمانی، مکانی و هویت هنرمند یک دروازه مزین به کاشی1۳9۶قاسمی، زهرا، و ابوالفضل عرب بیگی(
.۶0-7۳ .)4۶ (شماره نگره. هفت رنگ".
-). ترجمه مهدی الهی قمشه ای. تهران: نشر پیام آزادی.1۳84( قران کریم
-ترجمه محمد دهقانی. تهران: شرکت نشر کتاب هرمس. روشنفکران ایران در قرن بیستم. .)1۳89قیصری، علی (
-، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.1 . ترجمه وحید مازندرانی. جایران و قضیه ایران .)1۳49کرزن، جرج(
-.۵8-۶۵ .)7 . (شماره" رشد آموزش هنرکاری مجموعه کاخ گلستان.). "بررسی نقش های کاشی1۳8۵کریمی، اعظم(
-. تهران: نشر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.دانشنامه آثار تاریخی فارس .)1۳84کمالی سروستانی، کوروش(
-. تهران: نشر پژوهشگاه فرهنگ و هنرآیینه خیال (بررسی و تحلیل تزئینات معماری دوره قاجار) .)1۳88گودرزی، مرتضی(
اسالمی.
-ترجمه حسن زنگنه. تهران: نشر ماهی. عهد قاجار: مذاکره، اعتراض و دولت در ایران قرن سیزدهم. .)1۳79مارتین، ونسا (
-ارشد رشته ارتباط تصویری.). "بررسی نقوش تزئینی خانه زینت الملک شیراز". پایان نامه کارشناسی1۳9۵مجری، نجمه (
دانشگاه سمنان. دانشکده هنر.
-. تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه1 ج . تاریخ موسسات تمدنی جدید در ایران.)1۳7۶محبوبی اردکانی، حسین (
تهران.
-). "مطالعه تطبیقی مکاتب نقاشی در ادوار قاجار و پهلوی اول با رویکرد1۳97محمدی وکیل، مینا، و حسن بلخاری قهی (
تحلیلی بر عوامل اجتماعی تاثیرگذار بر شکل گیری نقوش کاشیکاری ...61ãĕĚýęʭÝ˨ŗ˨ä˙ĠČă˨ãʭŕĚŒŕ˨ũŎʭő
.18-۳۳ .)48 (شماره نگره، های فکری در برابر ورود تجدد به ایران".
-کاری دوره قاجار (مطالعه). "تجدد و سنت گرایی در کاشی1۳92معروفی اقدم، اسماعیل، و علی اصغر محمودی نسب(
دانشکده هنر همایش ملی باستان شناسی ایران. دستاوردها، فرصت ها و آسیب ها. های کاخ گلستان)".موردی: کاشی
.1-21 دانشگاه بیرجند.
-تهران: نشر تاریخ ایران. یادداشت هایی از زندگانی خصوصی ناصرالدین شاه. .)1۳۶1معیرالممالک، دوستعلی خان(
-کاری در). "بررسی و مطالعه مضامین نقوش کاشی1۳9۵منصوری جزآبادی، جمیله، سیدهاشم حسینی، و میترا شاطری(
.7۳-7۶ .)88 ، (شمارهاثر حمام های تاریخی شهر اصفهان از آغاز دوره صفویه تا اواخر عصر قاجار".
-). "نگاهی به عناصر نمادین کاشی نگاره های قاجار کرمان (مطالعه1۳9۵مومنی لندی، مهناز، و امیرحسین چیت سازیان(
.18-4 .)11 . دوره سوم. (شمارهنگارینه هنر اسالمی موردی ده اثر)".
-تهران: نشر مرکب سپید. پوشاک ایرانیان در عصر قاجار (چگونگی و چرایی). .)1۳9۶مونسی سرخه، مریم(
-تهران: نشر امیر کبیر. پوشاک در ایران زمین. .)1۳82یار شاطر، احسان(