خوانش شمایل شناسانة نگارة داوری اخروی از فالنامه طهماسبی(962_967ق)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی گروه نقاشی ، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

2 کارشناس ارشد نقاشی، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

10.30480/vaa.2024.4890.1849

چکیده

نگارة شیعی داوری اخروی از فالنامة طهماسبی در (962_967ه.ق) به سفارش شاه طهماسب صفوی در شهر قزوین کتابت و نگارگری شده است. شاه طهماسب در طول حکومتش برای تثبیت تشیع تلاش کرد. خوانش شمایل‌شناسانة نگاره‌های شیعی فالنامة طهماسبی می‌تواند به معنای پنهان و ارزش‌های جامعة آن دوره اشاره داشته باشد. رویکرد شمایل‌شناسی به محتوای اثر هنری در بافت یک تمدن می‌پردازد. اروین پانوفسکی (1892_1968م) این رویکرد را به صورت روشمند ارائه داد و سه سطح معنا (توصیف پیشاشمایل‌نگارانه، تحلیل شمایل‌نگارنه، تفسیر شمایل‌شناسانه) را برای خوانش اثر هنری بیان نمود. پژوهش حاضر با هدف اصلی چگونگی تحلیل شمایل‌نگارانة نگارة داوری اخروی از فالنامه طهماسبی با آراء اروین پانوفسکی و هدف فرعی بررسی ارزش‌های دورة شاه طهماسب انجام شده که نگارگر به صورت خودآگاه یا ناخودآگاه در نگاره بازتاب داده است. لذا در پی پاسخ به این سوالات است: با خوانش شمایل‌نگارانه، نگاره متأثر از چه متونی بوده است؟ چه ارزش‌ها و باورهای نهادینه شده‌ای از جامعه در نگارة داوری اخروی بازتاب یافته است؟ این پژوهش به شیوة کیفی و تطبیقی– تحلیلی انجام می‌گیرد و روش جمع‌آوری مطالب به شیوة کتابخانه‌ای و با رویکرد شمایل‌شناسانه صورت گرفته است. در نهایت چنین نتیجه گرفته شد که باتوجه به اهمیت تثبیت تشیع در شهر قزوین، در مرکز نگاره بر نقش برقراری عدالت توسط امام علی (ع) در روز قیامت تأکید شده است. شاه اسماعیل در قالب پیامبر (ص) و شاه طهماسب در قالب امام علی (ع) در بیان جانشینی و مشروعیت و برقراری عدالت استحاله یافته و تصویر شده‌اند؛ همچنین شاه طهماسب برای اجرای قوانین وضع شدة خود در عمل به منع گناهان و تثبیت تشیع و مشروعیتش، از هنر و جایگاه شخصیتی مذهبی_ اسطوره‌ای در نظر مردم بهره برده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Iconological reading of the painting of judgment of the afterlife from Tahamasbi's Falnama (967-962 AH)

نویسندگان [English]

  • Elaheh Panjehbashi 1
  • motahareh seifi 2
1 Department of Painting Faculty of art Alzahra University Tehran , Iran.
2 Master's degree in Painting, Al-Zahra University
چکیده [English]

The Shiite painting of the afterlife judgment from Tahmasbi's Falnama was written and painted in (967-962 AH) by order of Shah Tahmasb Safavi in Qazvin city. During his reign, Shah Tahmasab tried to stabilize Shiism. The iconologic reading of the Shiite paintings of Tahmasbi's Falnama can refer to the hidden meaning and values of the society of that period. The iconology approach deals with the content of the artwork in the context of a civilization. Erwin Panofsky (1892-1968) presented this approach in a methodical way and expressed three levels of meaning ( Pre - Iconographic Description , Iconographic Analysis , Iconological Interpretation ) for reading the artwork. The main purpose of this research is how to analyze the iconology of the afterlife judgment painting from Tahmasbi's Falnama with Erwin Panofsky's opinions and The secondary goal is to investigate the values of Shah Tahmasab's period, which the painter consciously or unconsciously reflected in the painting . Therefore , it is looking for answers to these questions : With its iconographic reading, the painting was influenced by what historical and religious texts ? What institutionalized values and beliefs of the society are reflected in the afterlife judgment painting ? This research is conducted in a qualitative and comparative - analytical manner , and the method of collecting materials was done in a library manner and with an iconological approach. Finally, it was concluded that due to the importance of establishing Shiism in Qazvin city, in the center of the painting, the role of establishing justice by Imam Ali on the Day of Judgment has been emphasized. Shah Ismail has been transformed in the form of the Prophet and Shah Tahmasab in the form of Hazrat Ali and has been depicted in the expression of succession, righteousness and justice; Also, Shah Tahmasab has used art and the position of a religious-mythical figure in people's belief to implement the laws he established in prohibiting sin and establishing his Shiism and legitimacy. This research is conducted in a qualitative and comparative - analytical manner , and the method of collecting materials was done in a library manner and with an iconological approach. Finally, it was concluded that due to the importance of establishing Shiism in Qazvin city, in the center of the painting, the role of establishing justice by Imam Ali on the Day of Judgment has been emphasized. Shah Ismail has been transformed in the form of the Prophet and Shah Tahmasab in the form of Hazrat Ali and has been depicted in the expression of succession, righteousness and justice; Also, Shah Tahmasab has used art and the position of a religious-mythical figure in people's belief to implement the laws he established in prohibiting sin and establishing his Shiism and legitimacy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Safavied "
  • "Tahmasebi’s falnama "
  • "The painting of judgment of the afterlife"
  • "Erwin Panofsky"
  • " Iconology "
فهرست منابع
هاکتاب 
-) ، مترجم: مهدی فوالدوند، تهران، پیام عدالت.1۳98قرآن کریم (
-، تهران، سمت.کتاب نگارگری ایرانی،)1۳9۵آژند، یعقوب (
-چاپ نوزدهم، تهران: نشر مرکز های تصویری تا متن.از نشانه .)1400احمدی بابک (
-ترجمۀ ندا اخوان اقدم، چ سوم، تهران: نشر چشمه. معنا در هنرهای تجسمی، .)1401پانوفسکی، اروین (
-ج اول، تصحیح جالل الدین همایی، تهران، خیام. حبیب السیر، ،)1۳۶2خواندمیر، غیاث الدین محمد (
-هاشم رسولی(تصحیح و تحقیق و تعلیق سید مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، ،)1۳8۵ طبرسی، ابوعلی الفضل بن الحسن(
محالتی و سید فضل الله یزدی طباطبایی)، بیروت: دار المعرفه للطباعه و النشر.
-تهران: سخن. ها وکاربردها.درآمدی بر آیکونولوژی نظریه .)1۳90عبدی، ناهید (
-ابوالفضل رحیموف، علی مینایی تبریزی, مصحح: دوحه االزهار، .)1974عبدی بیک شیرازی، خواجه زین العابدین علی (
روسیه/مسکو: اداره انتشارات دانشتاریخ.
-به تصحیح ابوالفضل هاشم اوغلی رحیموف. مظهراالسرار. .)م 198۶عبدی بیک شیرازی، خواجه زین العابدین علی (
مسکو: انتشارات دانش شعبۀ خاور.
80ãĕĚýęʭÝ˨ŗ˨ä˙ĠČă˨ãʭŕĚŒŕ˨ũŎʭő۱۴۰۳ | بهار 4۳ فصلنامۀ علمی - پژوهشی دانشگاه هنر | شمارۀ
-بی جا، بی نا. شمع الیقین فی معرفه الحق و الیقین، الهیجی، عبدالرزاق (بی تا)،فیاض
-تهران، چشمه. درآمدی بر نظریه و اندیشه انتقادی در تاریخ هنر، ،)1۳98کشمیرشکن، حمید (
-، تهران، مکتبه الصدر.الصافی فی تفسیر القرآن الکریم ،)1۳7۳فیض کاشانی، محمد محسن بن المرتضی (
-تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. _قزوینی، یحیی بن نامه،اسماعیلشاه .)1۳87گنابادی، محمد قاسم (_قاسمی
تصحیح میرهاشم محدث، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی. ، لب التواریخ،) 1۳8۶عبداللطیف(
-مترجم حسن افشار، چاپ اول، تهران: مرکز. ، عصر طالیی هنر ایران،)1۳87کنبی، شیال (
-دانشمند، تهران: موسسه تالیف ترجمه و نشر آثارمهرداد وحدتی مترجم: ،مروری بر نگارگری ایرانی ،)1۳84آلک ( گرابار،
هنری متن.
-، تهران، انتشارات موزۀ رضا1 ، جطرح و اجرای نقش در کاشیکاری ایران-دورۀ اسالمی ،)1۳۶1ماهرالنقش، محمود (
عباسی.
-، بیروت، موسسه الوفا.7 ج بحارالنوار، ق)، 1404مجلسی، محمدباقر (
-۵ تهیه و تنظیم جمعی از فضال، تهران: دارالکتاب االسالمیه ، ج پیام قرآن، ،)1۳8۶مکارم شیرازی ,ناصر(
-تهران: چشمه. شناسی،تصویر و کلمه: رویکردهای به شمایل،)1۳97نصری، امیر (
-مترجم عباس علی عزتی، تهران: متن. جهان دو گانۀ مینیاتور ایرانی، ،)1۳90نظرلی، مائیس (
مقاالت
-یهای فالنامۀطهماسبی با رویکرد آیکونولوژهای معنایی در نگارهواکاوی الیه ،)1۳98اخوانی.سعید،محمودی،فتانه(
.۵1_۶4 ،۳ ، شماره24 هنرهای زیبا _هنرهای تجسمی ،دوره،
-طهماسبی،علی (ع) در فالنامۀشناسی مقام والیت امامنشانه ،)1۳98تراجی، مرضیه، افضل طوسی، عفت السادات (
.2۵_44 ،4 پژوهشنامۀ تاریخی تشیع، سال اول، ش
-پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، . ایزد رشن و جایگاه او در دین زرتشتی،)1۳9۶زرشناس، زهر، رشنو، مریم (
.124-107 ،1 ، ش8 س
-بررسی تاثیر آیین مناقب خوانی از اهل بیت(ع) بر کتاب آرایی ِ فالنامه ،)1۳98زاده, خشایار. (پور, زهرا؛ قاضیشاقالنی
.47_72 ،۱3۹7)۱2الهیات هنر، ( تهماسبی.
-مطالعات تطبیقی های تیموری، ترکمن و صفوی،های فتح خیبر مربوط به دورهتحلیل نگاره ،)1۳94مهدی زاده ،علیرضا (
.19_۳7 هنر. سال پنجم، شمارۀ دهم ،
-،تاریخهای نسخه فالنامه تهماسبی شاهکار هنر شیعی عصر صفویبررسی مضمونی نگاره ،)1۳9۵مهدی زاده، علیرضا (
.10۵_1۳0 ،)97 (48 و فرهنگ،
-کارکردهای تخیل در تصویرگری کتاب فالنامه طهماسبی بر پایه ارا ژیلبر دوران ،)1۳98مهرابی،فاطمه، قانی،افسانه(
.1۵۳_17۳ ،10۳ ،شمارۀپیاپی 2 تاریخ و فرهنگ ، شماره مطالعۀموردی نگارۀ صحرای محشر،
پایان نامه
-پایان نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه های تشیع در هنر اسالمی عصر صفویه،بررسی تأثیر اندیشه ،)1۳9۵راستین ،محمد (
قم .دانشکده الهیات و معارف اسالمی.
-های معراج پیامبرها در حوزه تصویر با تأکید بر نگارههای ماهوی معراج و بازتاب آنتبیین ریشه .)1۳94عبداله، زهرا (
دکتری تخصصی، دانشگاه شاهد، دانشکده هنر. پایان نامۀ ،گرامی اسالم (ص)
-، پایان نامۀ دکتری ،د انشگاه الزهرا،های مصور دورۀ اول صفویتأثیر تفکر شیعی بر فالنامه ،)1۳9۳عصار کاشانی (
دانشکدۀ هنر.
خوانش شمایل شناسانۀ نگارۀ داوری اخروی از فالنامه ...81ãĕĚýęʭÝ˨ŗ˨ä˙ĠČă˨ãʭŕĚŒŕ˨ũŎʭő
منابع انگلیسی
- Ann Holly, M )1984(, Panofsky and the Foundations of Art History, Cornell University Press,
New York.
- Emmens.J .A and Gary Schwartz,) 1967(. Ervin panofsky as a Humanist, Netherlands Quarterly
for a History of Art, Vol.2,No 3.
- Farhad, M- Bagci, Serpil. )2010(, Falnama the book of omens, USA, Thames & Hudson.
- Straten,Rudolf Van.)2000(An Introduction to Iconography, New York: Taylor and Francis
- Panofsky, E )1955(.Meaning in the Visual Art, New York: Dobleday Anchor Books.