نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سحر صوفی ¹
• سمیرا رویان ²

¹ کارشناس ارشد هنرهای اسلامی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

² استادیار گروه نقاشی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

نقاشی دوره قاجار به عنوان نقطه عطفی در تاریخ هنر ایران شناخته می‌شود که از جمله نوآوری‌های آن، رواج چهره‌نگاری و پیکره‌نگاری از زنان است. این پژوهش با مطالعه تصاویر زنان در اتاق شرقی ایوان تخت مرمر در کاخ گلستان (معروف به اتاق نقاشی)، به بررسی علل حضور پررنگ شمایل زنان در این فضا و به طور کلی در هنر قاجار پرداخته است. در میان نقاشی‌های این اتاق، به طور مشخص ۱۰ چهره‌نگاری از بانوان وجود دارد که به عنوان نمونه‌های پژوهش انتخاب و تحلیل شدند. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات، اسنادی و کتابخانه‌ای است (بخش عمده اسناد تصویری، توسط پژوهشگران، عکاسی شده است). برای تحلیل نمونه‌ها، از روش شمایل‌نگاری و شمایل‌شناسی "اروین پانوفسکی" استفاده شد، که روشی مناسب برای تحلیل تصاویر با استناد به متون و زمینه‌های پیدایش اثر است.
نتایج مطالعه کیفی نمونه‌ها به روش شمایل‌شناختی نشان داد که برخلاف دیدگاه پژوهش‌های پیشین که وفور تصاویر زنان در نقاشی قاجار را نشانه ارتقای جایگاه اجتماعی زنان می‌دانستند، تصویر زن در اینجا به عنوان نقش‌مایه‌ای تزئینی برای نمایش شکوه دربار و دارایی‌های پادشاهان به کار رفته است. تمایل به عینیت‌گرایی، که از ویژگی‌های نقاشی قاجار و تأثیرات هنر غرب محسوب می‌شود، نه برای بازنمایی واقعیت، بلکه برای عینیت بخشیدن به ایده زیبایی زنانه استفاده شده است.

کلیدواژه‌ها

• نقاشی‌ قاجار
• چهره‌نگاری زنان
• کاخ گلستان
• شمایل‌نگاری و شمایل‌شناسی

موضوعات

• هنرهای تجسمی و کاربردی

عنوان مقاله [English]

Iconography and Iconology of Female Portraiture in the Mural Paintings of the Painting Room at Golestan Palace

نویسندگان [English]

• Sahar Soufi ¹
• Samira Royan ²

¹ Master of Islamic Art, Faculty of Arts & Architecture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran

² Assistant Professor, Department of Painting, Faculty of Arts, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran

چکیده [English]

Qajar painting is recognized as a turning point in the history of Iranian art, with one of its innovations being the prominence of female portraiture and figural depictions. This research examines the reasons behind the significant presence of female imagery in the art of the Qajar era, specifically through a study of women's portraits in the eastern chamber of the Marble Throne Veranda in Golestan Palace (known as the "Painting Room"). Among the paintings in this chamber, ten distinct female portraits were selected and analyzed as research samples.
The study adopts a descriptive-analytical methodology, with data collected through documentary and library research (a significant portion of visual documentation was photographed by the researchers). For the analysis of the samples, Erwin Panofsky's iconographic and iconological method was employed—an appropriate approach for interpreting images by referencing textual sources and the contextual background of the artworks.
The qualitative, iconological analysis of the samples revealed that, contrary to previous studies which interpreted the abundance of female imagery in Qajar painting as indicative of women's elevated social status, these depictions primarily served as decorative motifs to showcase the court's splendor and the king's possessions. The tendency toward realism—a characteristic of Qajar painting influenced by Western art—was not used to represent reality but rather to materialize an idealized vision of feminine beauty.