نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• محسن ناصری ¹
• زینب صادقی ²

¹ عضو هیات علمی گروه طراحی و چاپ پارچه، دانشکدۀ هنر، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

² دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد، مطالعات معماری ایران، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

تاریخ بیهقی به مدد اتخاذ شیو‌ه‌ای بی‌بدیل در روایت اخبار، در خلال نَقل احوال حاکمان و رویدادهای حکومتی، بستر رخدادِ وقایع را نیز چنان به تفصیل توصیف کرده است که حاوی مجموعه‌ای بی‌نظیر از نکاتِ بسیار ظریف و نادر مربوط به آداب و رسوم متداول زمانۀ خود گشته است. از اینرو، می‌توان آن را منبع دست ‌اول معتبری برای پژوهش در باب فرهنگ و هنر تاریخی ایران برشمرد. اما از آنجایی که در گذر چندصد ساله، از روزگار بیهقی تاکنون، برخی واژگان نثر وی تغییر معنا داده و یا حتی به کلی فراموش شده‌اند، پژوهش حاضر با هدف دریافت معنای اصیل واژگان مربوط به حوزۀ پارچه و لباس در زمان تألیف کتاب و به منظور ایجاد فهم صحیحی از حقایق نهفته در متن آن شکل گرفته است.
بر این اساس، پرسش اصلی مقاله به چیستی معنا و مصادیق واژۀ «جامه» به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین لغات حوزۀ مذکور اختصاص یافته است و در جهت دستیابی به آن، با بهره‌گیری از شیوۀ تفسیر متن با متن، ابتدا شواهد مستور در روایات تاریخ بیهقی استخراج و سپس با تکیه بر سیاق آنها در متن همان کتاب و یا در صورت نیاز، مقابله با دیگر متون تاریخی و ادبیِ هم‌زبان و هم‌عصر آن، به کشف معانی واژۀ مزبور پرداخته شده است. نتایج حاصل از این بررسی آشکار می‌سازد واژۀ «جامه» برخلاف معنای محدود آن در دوران معاصر ما، نزد فارسی‌زبانان قرون چهارم و پنجم هجری قمری معنا و کاربردهای وسیع‌تری داشته و بر مصادیق متنوع‌تری از جمله منسوجات، فرش و پوشاک دلالت می‌کرده است.

کلیدواژه‌ها

• تاریخ بیهقی
• جامه
• پارچه
• فرش
• پوشاک

عنوان مقاله [English]

A Study on the realm of meanings and examples of “Jama” in Tarikh-i Bayhaqi

نویسندگان [English]

• Mohsen Naseri ¹
• Zeinab Saadeqi ²

¹ Faculty member, of the textile design department, Art Faculty, Semnan University, Semnan, Iran

² MA, Iranian Architectural Studies, Faculty of Architecture and Urbanism, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran

چکیده [English]

Abstract: It is certain to happen that a historical writing contains numbers of facts about the quality of living status of the writer’s era. Some of them may be mentioned clearly in the text and the others may get concealed beyond the stories narrationed. In this regard, Tarikh-i Bayhaqi, one of the most brilliant history books in Farsi, is entitled to be crammed full of those plain and hidden information aforesaid. Thanks to the unique narration approach employed by the author meticulously, in which alongside reporting the main events in an absolutely faithfully way, he described the contexts of themvibrantly and thoroughly in details, including even seemingly insignificant and unimportant incidents. Therefore, his composition is not only a conventional history book, merely confined to the chronicle of rulers and their territories, but a rich resource of precious factual datas belong to the Forth-Fifth/ Tenth-Eleventh centuries. For instance, a wide range of scarce datas about local customs, architecture, clothes and the other humans’ artifact of the epoch, spread amongst the contexts. For this reason, the book Tarikh-i Bayhaqi can be considered a reliable primary source for researches on Irainian historical culture and art issues.
But one of the crucial factors that every researcher who aims to explore on this source _and also on the other historical texts_ should ponder, is passing several hundred years from the author’s time until ours. In this long duration, due to several causes such as abolishing the examples and proofs, some of the prose’s words have got changed in the meaning or become completely abandoned and forgotten. Neglecting this vital aspect may lead to misunderstandig or even ignoring some notable facts. So extracting the accurate truths and less misguided datas out of these texts, necessarily needs the original and precise meanings of the words at the exact contexts’ period of time.
This essay focuses on the target above for the field of textile and clothing, attempts to scrutinize the literal meanings and examples of the word “Jama” as one of the key main words of the mentioned discipline, throughout the book Tarikh-i Bayhaqi. For this purpose, the method interpreting text by text is employed. At first, the associated evidences covered with anecdotes get pulled out of the text and then relying on their own contexts, and wherever needed juxtaposition with the other historical and literary texts of the same language or epoch, endeavor to comprehend its real sense. In the end, the result of the exploring and comparing clarifies that the word “Jama” despite its mono-meaning in our current days, which refers only to clothes and clothing, amongst the Persian-speakers of the circa Forth-Fifth/ Tenth-Eleventh centuries has had much wider realm of meanings and embodiments and testified to all textile, carpet and clothing

کلیدواژه‌ها [English]

• Tarikh-i Bayhaqi
• Jama
• textile
• carpet
• clothing