نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• الهام سیاهی ¹
• محمدصادق میرزاابوالقاسمی ²

¹ کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشکده هنر و معماری دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

² استادیار، دانشکده هنر و معماری دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

«جیقه» یا «جقّه» یکی از گونه‌های رایج جواهرات سلطنتی ایران در دورۀ قاجار محسوب می‌شود. جیقه‌های سلطنتی غالباً جزو زیورآلات مردانه شناخته می‌شود و مختص آرایش و پوشش مقام پادشاه یا شاهزادگان در مراسم تاجگذاری، سلام نوروز، بارعام و نظایر آن بوده است. ازاین‌رو گاه در کنار تخت و تاج و شمشیر به عنوان اسباب سلطنت معرفی شده است. جیقه‌ها از نظر فرم، تزئین و شیوۀ ساخت متنوع هستند و بررسی آنها می‌تواند در شناخت گوشه‌ای از تاریخ و سنت جواهرسازی ایران مفید واقع شود. موضوع مقالۀ پیش رو طبقه‌بندی و گونه‌شناسی جیقه‌های سلطنتی ایران در دورۀ قاجار با توجه به ویژگی‌های فنی و فرمی و تزئینی است. به این منظور جیقه‌های موجود در خزانۀ جواهرات ملی ایران مورد مطالعه و ارزیابی قرار گرفته است. انتخاب نمونه‌ها به‌گونه‌ای بوده است که حتی‌الامکان همۀ انواع جیقه‌ها را پوشش دهد و نتایج آن به‌ کل جیقه‌های سلطنتی قابل تعمیم باشد. این مقاله به شیوۀ توصیفی‌ـ تحلیلی و بر مبنای مشاهدات میدانی و مطالعات کتابخانه‌ای نوشته شده است. بر این اساس، جیقه‌های سلطنتی ایران در دورۀ قاجار در سه دستۀ کلی «جیقه بته‌جقه»، «جیقه شیروخورشید»، و «جیقه فرنگی‌« مورد بحث قرار گرفته است. فرم اصلی این جیقه‌ها متأثر از فرم سرپیچ‌های هندی است و لااقل از دورۀ افشار در جواهرسازی درباری ایران رایج شده است و تا پایان قاجار بدون تغییر مانده است. جیقه شیروخورشید که از نیمۀ دوم قرن سیزدهم هجری در جواهرسازی سلطنتی دربار قاجار متداول شد، اما از دورۀ ناصرالدین‌شاه در جیقه‌های سلطنتی به‌کار گرفته شد. همچنین جیقه‌های فرنگی متنوع‌ترین گونه از جیقه‌های سلطنتی ایران در دوره قاجار به‌شمار می‌رود. این جیقه‌ها متأثر از دو سبک جواهرسازی «جورجیایی» و «ویکتوریایی» است. اثر این دو سبک به ترتیب در جیقه‌های فرنگی دورۀ فتحعلی‌شاه و ناصرالدین‌شاه دیده می‌شود و شاخصۀ اصلی تشخیص آنها از روی فرم‌ها و نقوش تزئینی است.

کلیدواژه‌ها

• جیقه‌های سلطنتی
• دورۀ قاجار
• جیقه بته‌جقه
• جیقه شیروخورشید
• جیقه فرنگی

عنوان مقاله [English]

Typology of Iranian Royal Jeqqas during Qajar Dynasty

نویسندگان [English]

• Elham Siahi ¹
• Mohammad Sadeq Mirza-Abolqasemie ²

¹ Faculty of Art and Architecture of Shiraz university, Shiraz, Iran

² Faculty of Art and Architecture of Shiraz University, Shiraz, Iran

چکیده [English]

“Jeqqa” is one of the prevalent types of Iranian royal jewelry during the Qajar era, which was used to decorate the headdress of shahs and princes. The use of this ornament as a sign of kingship in Iran dates back to Safavid era. It was embellished with birds' feather, and precious stones and jewels, and was mounted on the Shahs' headdress or crown. Its typical form was similar to the Paisley (Buta-jigha) pattern and was probably named as “Jeqqa” due to this reason in Persian. Royal Jeqqas are often known as ornaments for men, and is specially designed as a decoration or cover for shahs or princes in ceremonies like coronation (tāj-guẕārī), new year fests (salām-i nowrūz), public levée (bār-i ͑āmm) and etc. Hence, Jeqqa is occasionally introduced as a monarchy appliance as well as crown, throne and sword. This jewelry is diverse in terms of form, embellishment as well as construction methods, and their study can be useful in recognizing part of the history of jewelry and jewelry-making tradition in Iran. For this purpose, available Jeqqas in the Iranian Treasury of National Jewelry have been carefully studied and evaluated. The selection of samples was in such a way that can cover all types of Jeqqas, and thus, its results can be generalized to all of the royal Jeqqas. . In this study, documents of the Royal Houses from the Golestān Palace were also used to identify and authenticate the selected Jeqqas.
The method of this research is descriptive-analytic, and it is written based on field observations and library studies. Accordingly, Iranian royal Jeqqas in Qajar era are discussed in three general categories, including “Paisley Jeqqa”, “The Lion and The Sun Jeqqa”, and finally “European-Style Jeqqa”. Paisley Jeqqa has been used from Afsharid era and influenced by the Indian Sarpech in Iran royal jewelry and remained unchanged until the end of Qajar era.
The Lion and Sun Jeqqa has been commonly used in Qajar royal jewelry since the second half of the 13th AH/19th AD. Use of this motif was prevalent in royal jewelry, but it was used in Jeqqas in the reign of Nāṣir-al-Dīn Shāh Qajar. Also the use of two symmetrical lions and suns, is the main feature of royal Jeqqa.
European-Style Jeqqa are the most diverse type of Iran Jeqqas in Qajar era. These Jeqqas are influenced by “Georgian” and “Victorian” jewelry styles. The effect of these two styles can be seen in European-Style Jeqqas of Fatḥ-ʿAlī Shāh and Nāṣir-al-Dīn Shāh periods respectively, and their recognition is possible according to their forms and decorative patterns. However, the effects of Victorian jewelry have led to the development of jewelry making in Iran. Thus, it can be considered as the most prominent sign of combination of traditional and European-Style jewelry in royal Jeqqas.

کلیدواژه‌ها [English]

• "Royal Jeqqas"
• "Qajar Dynasty"
• "Paisley Jeqqa"
• "The Lion and The Sun Jeqqa"
• "European-Style Jeqqa"