بازتاب مراودات فرهنگی با غرب در نقاشی‌های دیواری خانه‌های قاجاری تبریز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری، دانشکده علوم نظری و مطالعات عالی هنر، دانشگاه هنر، تهران، ایران

2 دانشیار، گروه ارتباط تصویری، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

10.30480/vaa.2021.3674.1610

چکیده

در دورۀ قاجار، نوع و شیوة روز افزون ارتباط شاهان و به دنبال آن سایر طبقات بالا دست جامعه و هنرمندان ایرانی با اروپا به همراه ورود امکانات و ابزارهای جدید ارتباطی، تأثیرات شگرفی بر نوع نگرش سفارش‌دهندگان و نقاشان آن دوره گذاشت. نقاشی دیواری در شهر تبریز که به‌ سبب ولیعهدنشینی، یکی از مراکز مهم تحولات فرهنگی و هنری و دروازۀ اصلی ارتباط ایران با غرب به‌ شمار می‌آمد، علاوه بر عمارات حکومتی به شکل گسترده‌ای در خانه‌های اشراف و ثروتمندان نیز مرسوم شد. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از لحاظ ماهیت، توصیفی- تحلیلی با رویکرد کیفی و شیوۀ جمع‌آوری اطلاعات، میدانی و کتابخانه‌ای است. حوزۀ مطالعاتی این پژوهش، تعداد 368 دیوارنگاره و مجموعه نقوش دیواری در 11 باب خانۀ قاجاریِ شناسایی شده در تبریز است. در بررسی این نمونه‌ها که تا حد زیادی متأثر از فرهنگ‌های غیر بومی بوده است پرسش اصلی این است که مراودات فرهنگی با غرب چه تأثیری بر نقاشی‌های دیواری خانه‌های قاجاری تبریز داشته است و در این راستا چه پیامی به ناظر منتقل می شود؟ بررسی ویژگی‌های بصری و دلالت‌های موضوعی این نقاشی‌های دیواری، نشان می‌دهد که نمودهای فرهنگ و هنر غرب در 70 درصد دیوارنگاره‌ها، مشاهده می‌شود. موضوع بیشتر این دیوارنگاه‌ها طبیعت-ابنیه است. وجود تصاویری از زنان با لباس‌های اروپایی، مناظر و معماری اروپایی، ابزار و ادوات صنعتی نوظهور و نیز دیوارنگاره‌هایی با موضوع طبیعت بیجان و فرشته، به‌ وضوح امکان دسترسی و تأثیرپذیری از دستاوردهای هنر غرب را نشان می‌دهد که اشارۀ ضمنی به مطلع بودن و به‌روز بودن سفارش‌دهندگان و یا نقاشان دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reflection of cultural relations with the West in the wall paintings in Qajar houses of Tabriz

نویسندگان [English]

  • Tasin Karimi Avatefi 1
  • Kamran Afsharmohajer 2
1 Theoretical Sciences and High Studies of Art Faculty , University of Art, Tehran. Iran
2 Faculty of Visual Arts. University of Art. Tehran. Iran
چکیده [English]

The increasing connections of kings, upper classes and Iranian artists with Europe, along with the arrival of new communication facilities and tools, had a tremendous effect on the attitude of clients and painters in the Qajar period. Wall painting in the city of Tabriz, which was considered as one of the important centers of cultural and artistic developments and the main gateway of Iran's relations with the West due to the Crown Prince, was widely used in the houses of aristocrats and rich people in addition to government buildings.
In the study of 368 wall painting and collections of murals identified in eleven of Qajar houses in Tabriz, the main question is: What are the effects of cultural relations with the West on the murals in the Qajar houses of Tabriz, what message is conveyed to the observer? This research is applied in terms of purpose and descriptive-analytical in nature with a qualitative approach and method of collecting information is field and library.
The results show that the manifestations of Western culture and art in the murals are recognizable and are evident in seven presents of the wall painting. The presence of images of women in European clothing, European landscapes and architecture, emerging industrial tools and wall painting on the theme of still life and angels clearly shows the accessibility and up to dateless of clients or painters and the influence of Western culture and art.
The increasing connections of kings, upper classes and Iranian artists with Europe, along with the arrival of new communication facilities and tools, had a tremendous effect on the attitude of clients and painters in the Qajar period. Wall painting in the city of Tabriz, which was considered as one of the important centers of cultural and artistic developments and the main gateway of Iran's relations with the West due to the Crown Prince, was widely used in the houses of aristocrats and rich people in addition to government buildings.
In the study of 368 wall painting and collections of murals identified in 11 of Qajar houses in Tabriz, the main question is: What are the effects of cultural relations with the West on the murals in the Qajar houses of Tabriz, what message is conveyed to the observer? This research is applied in terms of purpose and descriptive-analytical in nature with a qualitative approach and method of collecting information is field and library.
The results show that the manifestations of Western culture and art in the murals are recognizable and are evident in 70% of the wall painting. The presence of images of women in European clothing, European landscapes and architecture, emerging industrial tools and wall painting on the theme of still-life and angels clearly shows the accessibility and up-to-datedness of clients or painters and the influence of Western culture and art.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Visual communication"
  • " Wall painting"
  • " Qajar houses of Tabriz"
  • " Western culture"
  • " European painting
فهرست
-.35-41 ،)۲5، (شمجله حوزه هنری، هنرهای تجسمی ی قاجار. تهران:). دیوارنگاری در دوره1385آژند، یعقوب (
-. تهران: سمت.نگارگری ایران .)1389( .----------
-های تجربی تحقیق در علوم اجتماعی. ترجمه بیژن کاظم زاده، تهران: آستان قدس،.) روش1371 اتسلندر، پیتر(
-). دافع الغرور. به کوشش ایرج افشار، تهران: خوارزمی.1349الملک، عبدالعلی (ادیب
-). ترجمۀ یعقوب آژند،10. (از مجموعه تاریخ هنر ایران، شهنر صفوی، زند و قاجار .)1376اسکارچیا، جیان روبرتو. (
تهران: مولی.
52ãĕĚýęʭÝ˨ŗ˨ä˙ĠČă˨ãʭŕĚŒŕ˨ũŎʭő1402 | پاییز ۴1 فصلنامۀ علمی - پژوهشی دانشگاه هنر | شمارۀ
-مجله مطالعات ). بررسی و تحلیل نقاشی دیواری از ماقبل تاریخ تا عصر حاضر. (قسمت اول).1377اسکندری، ایرج (
.95-61 ،)4(ش هنرهای تجسمی،
-). «هنرمند ایرانی و مدرنیسم». رساله چاپ شده دکتری، تهران: دانشگاه هنر.1384افشارمهاجر، کامران (
-های قاجار تبریز.های خانهپستال بر دیوارنگاری). بررسی تأثیر عکس، تمبر و کارت1398بلیالن اصل، لیدا و همکاران. (
.111-89 ،)46(ش ۲0 سال فصلنامه مطالعات فرهنگ و ارتباطات، (مطالعه موردی: خانه حریری تبریز).
-نشریه ). بررسی تطبیقی نقوش کاشیکاری دو مسجد- مدرسه چهارباغ و سید اصفهان.1390بمانیان، محمدرضا و همکاران.(
.16-1 ،)2، سال اول، (شعلمی- پژوهشی مطالعات تطبیقی هنر
-سال فصلنامه پژوهش هنر، ی قاجار).های تاریخی تبریز، (دوره). مطالعه و بررسی دیوارنگاره1393پاشاپور، مرتضی و همکاران (
.88-81 ،)7، (ش۲
-. تهران: زرین و سیمین.نقاشی ایران از دیرباز تا امروز .)1379پاکباز، رویین (
-ی زینب رجبی، تهران: فرهنگستان هنر.ترجمه آرایی.آداب و فنون نقاشی و کتاب .)1389پورتر، ایو. (
-بری دوره ایلخانی در ایران». رساله دکتری، اصفهان: دانشگاه هنرهای گچ). «تزیینات محراب1396نژاد، بهاره (تقوی
اصفهان، رشته پژوهش هنر.
-.53-50 ،)13۲(ش مجله کتاب ماه هنر، ). بازشناسی مبانی تصویری در هنر قاجاری.1388تهرانی، رضا (
-.71-60 ،)1۲6، (شمجله کتاب ماه هنر ). نقاشی ایران از دوره تیمور تا پایان قاجار،1387جعفری، پرستو. (
-(سیزدهم مهر). 1078، شروزنامه شرق ). از تاریخ دیوارنگاری تا دیوارنگاری تاریخی.1389جاللی، فرزانه (
-های قاجاری تبریز.های دیواری خانهبندی موضوعی نقاشی). مستندنگاری و طبقه1395چرخی، رحیم و همکاران (
گزارش نهایی طرح پژوهشی، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان آذربایجان شرقی و دانشگاه هنر
اسالمی تبریز.
-، تهران: بنیاد دائرۀالمعارف اسالمی.8. ج. دانشنامه جهان اسالم)1388حدادعادل، غالمعلی (
-نشریه نگاری باستانی تا مجسمۀ همایونی.ی قاجار از صخرهپردازی دوره). بررسی حجم1391راد، عبدالمجید (حسینی 
.۲3-3۲ ،)3(ش 17 ، دورههنرهای زیبا- هنرهای تجسمی
-ی قاجار در شهرهای شیراز،های دورهنگاری در دیوارنگاره). «مطالعه تطبیقی سیر تحول منظره1390خسروانی، الهام (
نامه کارشناسی ارشد.تبریز. رشته پژوهش هنر. تبریز: دانشگاه هنر اسالمی.تهران، اصفهان و تبریز». پایان
-الدین اکبرزاده جهرمی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ هنر و. ترجمۀ جمالروش و روش شناسی تصویر .)1397رز، ژیلیان (
ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسالمی.
-های ارتباطی نقاشی دیواری (مقایسه نظام ارتباطی نقاشی دیواری با نقاشی). بررسی ظرفیت1391زنگی، بهنام و همکاران (
.43-61 ،10، شفصلنامه علمی- پژوهشی نامه هنرهای تجسمی و کاربردی ای).پایهسه
-فصلنامه نگره، های درباری (رسمی) قاجار، نمایش شکوه تصویر.). نقاشی1387زاده، پریناز و محمدعلی رجبی (شفیع
.70-59 ،)6(ش
-نشریه گزارش سازمان نظام مهندسی ساختمان استان ). دیوارنگاری در معماری ایران.1389آبادی، محمد و همکاران (علی
.64-65 ، بهار و تابستان،فارس
-.56-51 ،)1، سال اول (شفصلنامه علمی- آموزشی و پژوهشی ). سیر تاریخی دیوارنگاری در ایران.139۲( مهناز علیخانی،
-.75-70 ،)14، (شمجله کتاب ماه هنر ی قاجار.گرایی نقاشی دوره). واقع1389نمین، محمدرضا (غفاری
-. ترجمۀ علیرضاهای دیگر دیوارنگاری در ایرانی قاجار: نقاشی دیواری و گونهنقاشی دیواری در دوره .)1395فلور، ویلم. ام (
بهارلو، تهران: پیکره.
-ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: ایل شاهسون بغدادی. نقاشی و نقاشان قاجار. .)1381فلور، ویلم. ام و همکاران (
-،)۲0، (شفصلنامه علمی- پژوهشی هنرهای زیبا های نقاشی دیواری.). بررسی ویژگی1383مقدم، اصغر (کفشچیان
.78-68
های ...های دیواری خانهبازتاب مراودات فرهنگی با غرب در نقاشی53ãĕĚýęʭÝ˨ŗ˨ä˙ĠČă˨ãʭŕĚŒŕ˨ũŎʭő
-. تبریز: دانشگاه هنر اسالمی تبریز.های قدیمی تبریزخانه .)1389نژاد، محمدعلی و محمدرضا شیرازی (کی
-. ترجمۀ بهروز حبیبی، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.هنر ایران .)1377گدار، آندره (
-.75-70 ،)59، (شالمللی راه و ساختمانماهنامه بین ). نقاشی دیواری.1388محمدبیگی، مینا (
-). تاریخ هنر ایران. تهران: آرون، جلد دوم.1388اشرفی، جهانگیر و عباس شیرزادی آهودشتی (نصری
- Berelson, Bernard. )1971(. Content Analysis in Communication research. NewYork: Hafner.
- Bosworth, C. E. & et. Al. )1992(. Qajar Iran, Political Social and Cultural Changes 1800-1925.
California: Mazda Publishers.
- Freshfield, Douglas William. )1869(. Travels in the Central Caucasus and Bashan. London:
Longmans, Green.
- Hsieh, H. F. & S. E. Shannon. )2005(. Three Approaches to Qualitative Content Analysis.
Qualitative Health Research, Nov, 15)9(, pp.1277-88.
- James, Lionel. )1909(. Side-tracks and bridle-paths. London: Edinburg, William Blackwood &
sons.
- Mayring, Philip. )2014(. Qualitative content analysis. Qualitative Social Research, Vol.1, No2,
Austria: Klagenfurt.
- Neuendorf, Kimberly A. )2002(. Content Analysis Guidebook. London: Sage publication.
- Ouseley, Sir William. )1821(. Travel into various countries of the East, Particularly Persia. London:
Published by Rodwell and Martin, Vol.3.
- Rose, Gillian. )2001(. Visual Methodologies, An Introduction to the Interpretation of Visual
Materials. London: Sage Publications.
- Wilson, Samuel Graham. )2001(. Persian life and customs hardcover. London: Darf Publishers
Ltd, Facsimile Ed Edition.
- Zhang, Yan & Barbara M. Wildemuth. )2009(. Qualitative analysis of content. In B. Wildemuth
)Ed.(, Applications of Social Research Methods to Questions in Information and Library Science,
pp.308-319.