تبارشناسی هنرمندان نجار تبرستان در قرون 9 و 10 هجری قمری بر اساس کتیبه‌های در و صندوق قبر چوبی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار و عضو هیئت علمی، گروه صنایع دستی، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

10.30480/vaa.2021.3324.1536

چکیده

هنرمندان نجار در طی دوران اسلامی ایران، کارهای کم‌نظیری را خلق نموده‌اند. از جمله مناطقی که ظرفیت بالایی در تولید و ارائه این دست از آثار تاریخی را دارا بوده است، خطه شمال کشور خصوصاً استان مازندران است، به‌طوری که در قرون 9 و 10 هجری قمری به واسطه اعتقادات دینی و حمایت‌های حکام مرعشی، ساخت این دسته از آثار (در و صندوق قبر چوبی) نیز فزونی یافت. علاوه‌بر پراکندگی و برخوردهای موردی در تحقیقات علمی، تعدد بالای این اساتید در مقایسه با جغرافیای منطقه تبرستان (مازندران کنونی) سبب گشته تا در پژوهش حاضر، به ردیابی و تبارشناسی خاندان نجار پرداخته شود. بدین ترتیب هدف از نگارش این تحقیق، نسل شناسی خاندان نجار قرون 9 و 10 ه.ق در تبرستان می‌باشد. بر این بنیان سوالات تحقیق بدین شرح است: تداوم هنری ساخت آثار چوبی در خاندان‌های نجار مازندران در سده 9 و 10 هجری چگونه است؟ و شاخص ترین خاندان‌های هنری نجاران مازندران در سده9 و 10 هجری کدامند؟
تحقیق حاضر با رویکرد کمی و روش تحلیلی و توصیفی همچنین تطبیق نمونه‌ها بر اساس آثار ثبت شده در متون علمی، صورت پذیرفته است. نتایج تحقیق نشان داد سه خانواده، نجار در مازندران مشغول به فعالیت بوده‌اند.
هنرمندان نجار در طی دوران اسلامی ایران، کارهای کم‌نظیری را خلق نموده‌اند. از جمله مناطقی که ظرفیت بالایی در تولید و ارائه این دست از آثار تاریخی را دارا بوده است، خطه شمال کشور خصوصاً استان مازندران است، به‌طوری که در قرون 9 و 10 هجری قمری به واسطه اعتقادات دینی و حمایت‌های حکام مرعشی، ساخت این دسته از آثار (در و صندوق قبر چوبی) نیز فزونی یافت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Genealogy of Tabaristan carpenter artists in the 9th and 10th centuries AH based on door inscriptions and wooden cenotaph.

نویسنده [English]

  • mohammad madhoushian nejad
Faculty of Tabriz University of Islamic Arts, Assistant Professor, Department of Industrial Arts, Faculty of Industrial Arts, University of Islamic Arts, Tabriz, Iran.
چکیده [English]

Countless artists have also appeared during the Islamic period of Iran, Although by the middle of this period, for various reasons, the dominant names of these masters have been hidden from us, what seems likely is that the tradition of teamwork has always existed among them. In other words, by transferring their skills and experiences to their children, the teachers, in addition to continuing their jobs or family careers, made them become master teachers and a suitable alternative for themselves. Today, the identification of these master artists is mainly done by their signatures on their works. One of the anonymous areas in which less attention is paid to the creators and artists of the masterpiece is wooden works. One of the areas in the country where we are faced with a large number of wooden works and signatures of carpenters, the current Mazandaran province - formerly known as Tabaristan on historical texts - in the 9th and 10th centuries AH is left on wooden works Artisans often use the carpenter suffix for themselves in addition to sponsor and builder. At this time, first the Marashians and then the Safavid Shiites ruled the region. For a variety of reasons, the construction of mausoleums, which had flourished since the Marashian period, continued into the 10th century. At the same time, the construction of wooden tombstones, wooden doors and windows for these buildings is intensifying, and this is one of the main factors in the spread and continuation of the carpentry tradition among indigenous families. Thus, the purpose of writing this article, i is to introduce these families in the mentioned centuries. Therefore, the research questions can be posed as follows: What is the continuation of the construction of wooden works in the families of carpenters in Tabaristan in the 9th and 10th centuries AH? And what are the most prominent artistic families of Tabaristan carpenters in the 9th and 10th centuries AH? Although the names of some of these anonymous artists are sporadically mentioned in scientific and historical texts, no scientific source has dealt with these artists and their works independently. Tracing these families can be an important part of the history of our country's artists that has not been addressed so far and shows the necessity of the present research. The present study has been done with a quantitative approach and analytical and descriptive methods as well as matching the samples based on the works recorded in scientific texts. The results showed that after studying 86 wooden inscriptions in the desired time and place, most of the inscriptions were accompanied by the name of the father in continuation of the name of the master carpenter. Also, three families, Najar Sari in the eastern region of Mazandaran (Sari and Ghaemshahr), Najar Amoli Razi in the central region of Mazandaran (Babol and Babolsar) and Labasani family in the western part of Mazandaran (Noor, Kojoor, Chamestan) have been working.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tabaristani carpenters
  • carpentry genealogy
  • wooden inscription
  • door and grave box
ابن اسفندیار کاتب، بهالادین محمد بن حسن، (1386) تاریخ تبرستان، به تصحیح عباس اقبال آشتیانی به اهتمام محمد رمضانی، ج 1 و 2، تهران: کلاله خاور.
اعتمادالسلطنه، محمّدحسن­خان (1373) التدوین فی احوال جبال شروین، تصحیح مصطفی احمدزاده، تهران فکر روز.
بلر، شیلا، (1394) نخستین کتیبه­ها در معماری دوران اسلامی ایران،ترجمة مهدی گلچین، تهران: فرهنگستان هنر.
حاجی­زاده باستانی، کریم و دیگران (1397) جستاری بر جانمایی آیات قرآنی و سایر کتیبه­ها در بناهای دورۀ اسلامی بر اساس مضامین آنها)پژوهشی بر مقابر دورۀ سلجوقی شمالغرب ایران(، فصلنامه علمی مطالعات باستان شناسی پارسه، س.2 ش.3،  صص133-148.
خلعت­بری لیماکی، مصطفی (1382) سیری درتاریخ علویان غرب مازندران همراه با بررسی امامزداه های تنکابن و رامسر، تهران: نشر رسانش.
رابینو، ه. ل، (1365) مازندران و استرآباد، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، تهران: علمی و فرهنگی.
ستوده، منوچهر (1374) از آستارا تا استرآباد، 5 جلد، چاپ دوم، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی:
سید احمدی، فاطمه سادات (1395)، ارائه طر ح حفاظت و مرمت صندوق چوبی مقبره برج سلطان زین العابدین متعلق به دوره تیموری، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر تهران (چاپ نشده)، دانشکده هنرهای کاربردی.
فقیه بحرالعلوم، محمد مهدی (1385) تاریخ تشیع و مزارات شهرستان ساری، قم: وثوق.
ﮐﻼﻧﺘﺮ، ﻋﻠﻲ ﺍﺻﻐﺮ و ﺁﻳﺖﺍﻟﻠﻬﻲ، ﺣﺒﻴﺐﺍﷲ (1388) ﮐﺎﺭﺑﺮﺩ ﺁﻳﺎﺕ ﻗﺮﺁﻧﻲ ﻭ ﻣﺘﻮﻥ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺩﺭ ﺗﺰﺋﻴﻨﺎﺕ ﻣﻌﻤﺎﺭﻱ ﺷﻴﻌﻲ ﻣﺎﺯﻧﺪﺭﺍﻥ، فصلنامه علمی پژوهشی نگره، س.5. ش. 13، زمستان 88، صص 27- 5.
ﮐﻼﻧﺘﺮ، ﻋﻠﻲﺍﺻﻐﺮ و ﺁﻳﺖﺍﻟﻠﻬﻲ، ﺣﺒﻴﺐ ﺍﷲ (1392) ﺑﺮﺭﺳﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ ﮐﺎﺭﺑﺮﺩ  ﻣﺘﻮﻥ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺩﺭ ﻫﻨﺮ ﺷﻴﻌﻲ ﻣﺎﺯﻧﺪﺭﺍﻥ (ﺑﺎ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺑﺮ ﺁﺛﺎﺭ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ ﺳﺎﺭﻱ) فصلنامه علمی پژوهشی نگره، شماره 29، بهار 93، صص 18- 5.
کیانی، محمد یوسف، (1374) تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی،تهران: انتشارات سمت.
گرامیان، عظمت السادات (1389)،  ﺑﺮرﺳﯽارزشﻫﺎیﮔﺮاﻓﯿﮑﯽ ﻣﻮﺗﯿﻒ ﺑﺮروی ﺻﻨﺪوق ﺑﺎرﮔﺎه­ اﻣﺎﻣﺰادﮔﺎن ﺳﺎری، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا. دانشکده هنر.
گلمبک، لیزا و ویلبر، دونالد (1374) معماری تیموری در ایران و توران، ترجمه کرامت الله افسر و محمد یوسف کیانی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
گیلانی، شیخ علی (1352)  تاریخ مازندران، به کوشش منوچهر ستوده، چاپ اول، بنیاد فرهنگ ایران: تهران.
مجد، مصطفی (1380) مرعشیان در تاریخ ایران، چاپ اول، ناشر، رسانش: تهران.
مهجوری، اسماعیل (1345) تاریخ مازندران، 2 جلد، ساری : نشر اثر.
میراضی، زهرا (1396) پژوهشی بر ابنیه تدفینی ولایت رویان وعلل رواج مقبره سازی در منطقه رویان، پایان نامه کارشناسی ارشد،اردبیل:  دانشگاه محقق اردبیلی( چاپ نشده). دانشکده علوم انسانی.
ندیمی، حمید (1389) روش استاد و شاگردی، از نگاهی دیگر، مجله علمی و پژوهشی هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، س.11.ش. 44، زمستان 1389، صص 27-36.
نعیمایی، امین، وثوقی محمدباقر (1397)تأثیراوضاع سیاسی و مذهبی مازندران و گیلان در سدة نهم هـ.ق بر کتیبه­های ملک کیومرث پادسبانی،حاکم رویان و رستمدار. نشریه علمی پژوهشی پژوهش های علوم تاریخی، بهار و تابستان، س.10.ش1، صص 97-116.
نوری، مصطفی (1390) نامةمازندران،مجموعه اوّل: سفرنامه­های عصر ناصرالدین شاه. تهران، البرز.
نیستانی، جواد (1383)، پژوهشی در بناهای آرامگاهی مازندران مرکزی در قرن 9 هجری (با تأکید بر ویژگی‌های معماری بومی)، رسالة دکتری باستان‌شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده هنر.
نیستانی، جواد (1399) شهریار کتیبه خوان، واکاوی در هنر و معماری اسلامی مازندران و استرآباد، تهران: آرمانشهر.
-