نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• مرضیه جعفرپور ¹
• زهره طباطبایی جبلی ²

¹ دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشکده‌ی مطالعات عالی هنر، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

² استادیار، گروه هنر اسلامی، دانشکده‌ی مطالعات عالی هنر، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

آئین‌های سوگواری در سراسر دنیا از الگویی مشترک پیروی می‌کنند که ریشه در باور به رستاخیز ایزدان باروری و وابستگی ارتزاق بشر به این نیروها دارد. بنابراین در فرهنگ‌های باستانی، می‌توان وجوه مشترک بسیاری میان آئین‌ها و نمایش‌های مربوط به باروری زمین با آئین‌های سوگواری یافت. «نمد در گردن کردن» از آئین‌هایی است که ذکر آن بارها در منابع تاریخی و اسناد تصویری به میان آمده است و می‌توان ‌ریشه آن را در نمایش‌های روزی‌ طلبی، مانند آئین‌های شبانی، جستجو کرد. بر همین اساس پژوهش پیش‌ رو با هدف ریشه‌‌ یابی آئین «نمد در گردن انداختن» در سوگواری در بستر نگاره‌‌های شاهنامه شاه تهماسبی، به این پرسش‌ها پاسخ خواهد داد که آئین نمد در گردن کردن از چه جهان‌بینی و اعتقادی سرچشمه گرفته‌ است؟ و چه رابطه‌ای با نمایش‌های شبانی دارد؟ این پژوهش تاریخی-تطبیقی با روش نمونه‌گیری هدفمند، به بررسی دو نگاره از شاهنامه شاه تهماسب (با موضوع سوگ ایرج و سوگ فرود) پرداخته ‌است. سپس با اتخاذ رویکرد- روش آیکونوگرافی، متون ادبی، تاریخی، اسطوره‌ای و همچنین گونه‌های تصویری مرتبط را تحلیل کرده است. در پایان پژوهش این نتیجه حاصل شد که آویختن نمد [سیاه] از گردن، تقلید و استنباطی است از جامه خدای حامی باروری که در هیبت چوپانی استحاله کرده است. همبستگی آئین‌های شبانی و برکت‌بخشی پیام‌آور بهار و پایان فصل سرما و زایش دام‌ها است که پیوند حیات انسان عصر نوسنگی و صنعت دامپروری را بیان می‌کند. تأسی جستن پیشینیان از این ایزد/ ایزدان با انگیزه جلب خشنودی ایشان در جهت برکت‌بخشی به محصولات کشاورزی صورت می‌پذیرفت.

کلیدواژه‌ها

• آیکونولوژی
• آئین‌های شبانی
• پوشاک سوگ
• نمد در گردن کردن
• پشمینه‌پوشی

موضوعات

• هنرهای تجسمی و کاربردی

عنوان مقاله [English]

Iconographic analysis of the ritual of "throwing felt around the neck" in mourning paintings and its relation with wearing of wool (Pashmina) in pastoral rituals based on two paintings of Shahnameh of Shah Tahmasab

نویسندگان [English]

• مرضیه جعفرپور ¹
• zohreh tabatabaee jabali ²

¹ خیابان شیخ صدوق شمالی، بن بست اردیبهشت، پلاک 104

² Professor, Islamic Art Department, Handicraft Faculty, Art University of Isfahan, Iran

چکیده [English]

The mourning rituals observed around the world share a common pattern rooted in the belief in the resurrection of fertility deities and the reliance of humans on these forces for sustenance. Hence, in ancient cultures, many commonalities can be identified between the rituals and performances related to land fertility and mourning ceremonies. One of the notable rituals mentioned numerous times in historical sources and visual documents is the "placing of the felt around the neck," which can be traced back to harvest-related performances, such as shepherding rituals.
Accordingly, the current study aims to explore the origins of the "placing of the felt around the neck" in mourning practices within the context of the illustrations found in the Shahnameh of Shah Tahmasp. This research seeks to answer the following questions: What worldview and beliefs underpin the ritual of placing felt around the neck? What connection does it have with shepherding performances?
This historical-comparative research employs purposeful sampling to analyze two illustrations from the Shahnameh of Shah Tahmasp, focusing on the mournings of Iraj and Farood. Furthermore, by adopting an iconographic approach, it analyzes related literary, historical, mythical texts, and also relevant visual styles.
The study concludes that the act of hanging black felt from the neck is an imitation and interpretation of the garment worn by the fertility deity, who has taken the form of a shepherd. The correlation between shepherding rituals and the blessings they bring signals the arrival of spring, the end of winter, and the birthing of livestock. This connection illustrates the bond between the lives of Neolithic humans and the development of animal husbandry practices.
The ancestors’ attempt to invoke these deities was motivated by a desire to seek their favor in bestowing blessings on agricultural products. By understanding these practices and their origins, one can appreciate the deep-rooted cultural significance of mourning rituals, connecting them to broader themes of life, death, and rebirth.
Moreover, this research highlights the importance of agricultural cycles in shaping the religious and cultural landscape of ancient societies. The rites associated with mourning, fertility, and shepherding reflect a harmonious relationship between humans and nature, underscoring the reliance on divine forces for sustenance and prosperity.
In conclusion, the intersections of these rituals provide insight into the complex tapestry of beliefs that define ancient civilizations. The study invites further exploration into how ritual practices evolve over time and how they maintain relevance in contemporary contexts, stressing the importance of preserving cultural heritage and understanding its significance in a modern world increasingly disconnected from its agrarian roots. The examination of such cultural artifacts illuminates not only the historical practices of mourning and observance but also the enduring legacy of these traditions as they adapt and transform in the face of changing societal values.

کلیدواژه‌ها [English]

• Iconology
• Pastoral rituals
• Mourning garment
• Throwing felt around the neck
• Wearing pashmina