نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه معماری، دانشگاه آزاد، مشهد، ایران
چکیده
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
نویسنده [English]
قلم نستعلیق تفاوتهای صوری بسیاری با قلم ثلث، پرکاربردترین قلم در کتیبهنگاری دورة اسلامی ایران، دارد و از آنجا که خصوصیاتش با نیازهای کتیبة ابنیه هماهنگ نبود کاربردش در کتیبهنگاری با تاخیر همراه شد. هرچند کتیبههایی به قلم نستعلیق از سدة نهم به جا مانده، کاربرد گستردة این قلم در کتیبهنگاری ابنیه از سدة یازدهم هجری آغاز شد و پس از طی مراحلی از تکامل و تحول در سدة سیزدهم هم از نظر میزان استفاده و هم ویژگیهای هنری به اوج رسید. در هر یک از این مراحل کاتبان و معماران برای هماهنگ کردن این قلم با بنا با مسالهای ویژه روبرو شدند. عصر قاجار عصر رویارویی کاتبان با مساله ترکیببندی است که نتیجة آن ابداع شیوههایی برای سامان دادن کلمات در قاب محدود کتیبههای ترنجی و طوماری بود که بر مبنای شکل مشترک حروف، عمدتاً بر پایة دوایر و کشیدهها، صورت بست. حرم امام رضا (ع) به منزلة یک مجموعة معماری باسابقه که جریان مستمری از کتیبهنگاری نستعلیق در آن برقرار بود مجموعة مناسبی جهت بازشناسی تحولات این قلم است. از این رو در این نوشتار ضمن مرور ویژگیهای اساسی قلم نستعلیق و معایب آن در کتیبهنگاری، ابداعات کاتبان عصر قاجار به استناد کتیبههای حرم امام رضا (ع) مرور و چند اثر از دو کاتب برجستة اوایل سدة چهاردهم، محمدحسین کیمیا قلم و محمد موسوی، به منزلة شواهدی از این ابداعات بررسی میشود. قلم نستعلیق تفاوتهای صوری بسیاری با قلم ثلث، پرکاربردترین قلم در کتیبهنگاری دورة اسلامی ایران، دارد و از آنجا که خصوصیاتش با نیازهای کتیبة ابنیه هماهنگ نبود کاربردش در کتیبهنگاری با تاخیر همراه شد. هرچند کتیبههایی به قلم نستعلیق از سدة نهم به جا مانده، کاربرد گستردة این قلم در کتیبهنگاری ابنیه از سدة یازدهم هجری آغاز شد و پس از طی مراحلی از تکامل و تحول در سدة سیزدهم هم از نظر میزان استفاده و هم ویژگیهای هنری به اوج رسید. در هر یک از این مراحل کاتبان و معماران برای هماهنگ کردن این قلم با بنا با مسالهای ویژه روبرو شدند. عصر قاجار عصر رویارویی کاتبان با مساله ترکیببندی است که نتیجة آن ابداع شیوههایی برای سامان دادن کلمات در قاب محدود کتیبههای ترنجی و طوماری بود که بر مبنای شکل مشترک حروف، عمدتاً بر پایة دوایر و کشیدهها، صورت بست. حرم امام رضا (ع) به منزلة یک مجموعة معماری باسابقه که جریان مستمری از کتیبهنگاری نستعلیق در آن برقرار بود مجموعة مناسبی جهت بازشناسی تحولات این قلم است. از این رو در این نوشتار ضمن مرور ویژگیهای اساسی قلم نستعلیق و معایب آن در کتیبهنگاری، ابداعات کاتبان عصر قاجار به استناد کتیبههای حرم امام رضا (ع) مرور و چند اثر از دو کاتب برجستة اوایل سدة چهاردهم، محمدحسین کیمیا قلم و محمد موسوی، به منزلة شواهدی از این ابداعات بررسی میشود.
واژگان کلیدی
کلیدواژهها [English]