تاثیر نحله نقشبندیه بر تولید و تجارت منسوجات ابریشمی در دوره تیموری با تاکید بر شهر یزد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

2 کارشناسی ارشد صنایع دستی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

10.30480/vaa.2021.3421.1556

چکیده

هدف بررسی وضعیت نساجی دوره تیموری، خاصه شهر یزد و شیوه عملکرد خواجگان نقشبندی در رسیدن به انحصار چرخه اقتصادی و انعکاس آن در دوره صفوی است. بنابراین وضعیت کشاورزی و تجارت ابریشم در شهر یزد دوره تیموری چگونه بوده است؟ و نقشبندیان چه تاثیری در رونق تجارت منسوجات دوره تیموری به خصوص یزد داشتند؟ رویکرد تحقیق کیفی، از نظر هدف، کاربردی و ماهیتی توصیفی و تحلیلی دارد. شیوه جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای و اسنادی است. یافته‌ها نشان دارد توسعه تجارت، رونق کسب و کار، جذب پیشه‌وران و کشاورزان ، توسعه صنعت نساجی ، ابریشم بافی و محصولات ابریشمی که از کالا های استراتژیک بود در صدر فعالیت های اقتصادی نقشبندیان قرار گرفت. حضور نقشبندیان در این تجارت پر سود و انحصار چرخه اقتصادی، آنها را متوجه شهر یزد- خاستگاه ابریشم و پایگاه اصلی تولید مرغوب ترین منسوجات ابریشمی- کرد. اگرچه با از بین رفتن خاندان تیموری، نحله نقشبندیه به دلیل پیوندهای ناگسستنی با دولت از کم‌رنگ شد؛ اما میراث فکری و جریان هنری آنها در دوره صفوی انعکاس یافت و نمود آن را می‌توان در آثار هنری دوره شاه عباس اول از جمله آثار غیاث‌الدین نقش بند- نقطه اوجی در هنر بافندگی یزد - دید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The impact of naqshbandiya Religion on the production and and trade of timurid silk textiles, altered to the city of yazd

نویسندگان [English]

  • Alireza Sheikhi 1
  • Muhammad Savari 2
1
2 Handicraft,islamic art departman of tua
چکیده [English]

Naqshbandiyya, instead of being a Sufi and away from the masses, paid attention to work and livelihood and was able to capture the pulse of Transoxiana trade by expanding trade through the Silk Road and influencing the ruling class. The ultimate purpose of examining the textile situation of the timurid period, (specifically the city of yazd)and the practice of naqshbandi khajagans in achieving monopoly of the economic cycle and its reflection in the safavid period So what was the situation of agriculture and silk trade in the city of Yazd during the Timurid period? And what effect did the Naqshbandis have on the prosperity of the Timurid textile trade, especially in Yazd? The qualitative research approach, in terms of purpose, is applied and descriptive and analytical in nature. The method of collecting information is library and documentary.
Findings show that trade development, business prosperity, attracting craftsmen and farmers, development of textile industry, silk weaving and silk products which were strategic goods were at the forefront of Naqshbandian economic activities. The presence of Naqshbandians in this lucrative trade and the monopoly of the economic cycle made them aware of the city of Yazd, the origin of silk and the main base for the production of the finest silk textiles. However, with the demise of the Timurid dynasty, the Naqshbandiyya dynasty faded due to inseparable ties with the government; However, their intellectual heritage and artistic current were reflected in the Safavid period and its manifestation can be seen in the works of art of Shah Abbas I period, including the works of Ghiasuddin Naghshband, the culmination of Yazd's weaving art.
Naqshbandiyya, instead of being a Sufi and away from the masses, paid attention to work and livelihood and was able to capture the pulse of Transoxiana trade by expanding trade through the Silk Road and influencing the ruling class. The ultimate purpose of examining the textile situation of the timurid period, (specifically the city of yazd)and the practice of naqshbandi khajagans in achieving monopoly of the economic cycle and its reflection in the safavid period So what was the situation of agriculture and silk trade in the city of Yazd during the Timurid period?
Findings show that trade development, business prosperity, attracting craftsmen and farmers, development of textile industry, silk weaving and silk products which were strategic goods were at the forefront of Naqshbandian economic activities. The presence of Naqshbandians in this lucrative trade and the monopoly of the economic cycle made them aware of the city of Yazd, the origin of silk and the main base for the production of the finest silk textiles. However, with the demise of the Timurid dynasty, the Naqshbandiyya dynasty faded due to inseparable ties with the government; However, their intellectual heritage and artistic current were reflected in the Safavid period and its manifestation can be seen in the works of art of Shah Abbas I period, including the works of Ghiasuddin Naghshband, the culmination of Yazd's weaving art.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Timurid period
  • Naqshbandieh
  • silk textiles
  • Yazd
ابن بطوطه، شمس الدین ابی عبدالله محمد بن عبدالله اللواتی الطنجی، (1376)،سفرنامه ابن بطوطه، ترجمه محمد علی موحد،ج2،تهران: آگه
ابن بلخی (1374)، فارسنامه، به اهتمام منصور رستگار فسایی، شیراز: بنیاد فارس شناسی
ابن عربشاه ، احمدبن محمود (۱۳۵۶)، زندگانی شگفت آور تیمور ، ترجمه محمدعلی نجاتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب  
آژند، یعقوب (1387)، مکتب نگارگری هرات، تهران: فرهنگستان هنر
اسفزاری ، معین الدین محمد  ( ۱۳۳۹ )، روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات ، ج ۲ ، تصحیح سید محمد امام ، تهران: دانشگاه تهران
اشرف، احمد (1353)، «نظام صنفی و جامعه مدنی» ، ایران نامه ، دوره اول، ش53، 5-40
افشار، ایرج (1374)، یادگارهای یزد، معرفی ابنیه تاریخی و آثار باستانی، ج 2، تهران : انجمن آثار و مفاخر فرهنگی
اکرمن، فیلیپس (1363)، نساجی سنتی در ایران، ترجمه زرین دخت صابر شیخ، تهران: سازمان صنایع دستی
اللهیاری، فریدون، نورانی، مرتضی، رسولی، علی (1388)، «طریقت و تجارت ؛ کارکردهای تجاری نقشبندیه در دوره تیموری»، فصلنامه علمی_پژوهشی تاریخ اسلام و ایران، شماره 4، پیاپی 81،ص 1-40،
آنجوللو، باربارو، جوزفا، دالساندری، وینچنتو، زنو، کاترینو، کنتارینی، آمبروزیو (1381)، سفرنامه ونیزیان در ایران، ترجمه منوچهر امیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی
بارتولد، اکادمیسین و.و.، (1360)، زندگی سیاسی میرعلیشیر نوایی، به اهتمام ایخان بیانی، کابل
بابر، ظهیر الدین محمد (1922)، بابرنامه،ج 1، 2، به اهتمام خانم بیوریج، لندن
 بخاری ، صلاح بن مبارک ( ۱۳۸۳ )، انیس الطالبین و عده السالکین ، تصحیح خلیل ابراهیم صاری اوغلی ، به کوشش توفیق سبحانی ، تهران ، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی .
باستیه، ژان، برنارد دزر (1377)، شهر، مترجم علی اشرفی، تهران، انتشارات دانشگاه هنر
بی نام (1323)، کتاب اول علم فلاحت و زراعت مجموعه علوم ایرانی در زراعت و فلاحت و باغبانی و غیره، جمع آوری و تصحیح عبدالغفار معروف به نجم الدوله ، طهران: چاپ سنگی  
پارسای بخاری ، خواجه محمد بن محمد  ( ۱۳۵۴ )، رساله قدسیه ؛ کلمات بهاء الدین نقشبندی، تصحیح احمد طاهری عراقی ، تهران : طهوری
پاکباز،رویین (1392)، نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، تهران: زرین و سیمین
پوپ ،آرتور آپهام، اکرمن، فیلیپس (1394)، سیری در هنر ایران، از دوران پیش از تاریخ تا امروز، مترجمان نجف دریابندری و دیگران، ویرایش زیر نظر سیروس پرهام، تهران: علمی و فرهنگی
پولو، مارکو (1363)، سفرهای مارکوپولو، ترجمه رامین گلبانگ، تهران: کوشش
امورکی، ای.س، پیندر، رویمر ، ه.ر، شیمل، آنه ماری، صفا، ذبیح الله، فراگنر، برت، فریر، رونالد، کندی، ای.س، گری، بازیل، ویلسن ( ۱۳۷۹ )، تاریخ ایران: دوره ی تیموریان ، پژوهش دانشگاه کمبریج ، ترجمه ی یعقوب آژند ، تهران ، جامی
جامی، نور الدین عبدالرحمن (1378)، نامه ها و منشآت جامی، تصحیح  عصام الدین اورون بایف و اسرار رحمانوف، تهران: میراث مکتوب
جعفری، جعفر بن محمد (1384)، تاریخ یزد ، به کوشش ایرج افشار، تهران: علمی و فرهنگی
حافظ ابرو، شهاب الدین عبدالله خوافی (1375)، جغرافیای حافظ ابرو، تصحیح صادق سجادی، جلد2، تهران: میراث مکتوب
حافظ ابرو ، عبدالله بن لطف الله (۱۳۸۰)، زبدة التواریخ ، تصحیح سید کمال حاج سید جوادی ، ج ۲ ، ۳ ، تهران : وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی 
 خواند میر ، غیاث الدین بن همام الدین (1380)، تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، زیر نظر محمود دبیر سیاقی، ج 3،4، خیام، تهران،
خواندمیر ، غیاث الدین بن همام الدین (1378)، مکارم اخلاق امیر علیشیر نوایی، مقدمه تصحیح محمد اکبر عشیق، تهران: آینه میراث "وابسته به مرکز نشر میراث مکتوب"
خواندمیر ، غیاث الدین بن همام الدین  ( ۱۳۷۲ )، مآثرالملوک به ضمیمه خلاصه الاخبار و قانون همایونی ، تصحیح میرهاشم محدث ، تهران: رسا
دوغلات ، میرزا محمد حیدر ، ( ۱۳۸۳ )، تاریخ رشیدی ، تصحیح عباسقلی غفاری فرد ، تهران: میراث مکتوب 
سمرقندی ، کمال الدین عبدالرزاق  ( ۱۳۸۳ )، مطلع سعدین و مجمع البحرین ، ج ۲ ، به اهتمام عبدالحسین نوایی ، تهران : پژوهشگاه .
سیوری ، راجر  (۱۳۶۶)، ایران عصر صفوی ، ترجمه کامبیز عزیزی ، تهران: سحر
شکاری نیری، جواد (1385)، «حرفه نقشبندی؛ فرقه نقشبندی»، کتاب ماه هنر، ش 93و94،ص40-46،
شهدادی،جهانگیر (1399)، گل و مرغ، دریچه ای بر زیباشناسی ایرانی، تهران: کتاب خورشید
صادقی بیک (1327)، مجمع الخواص، ترجمه عبدالحسین خیامپور، تبریز: چاپ مترجم
فراهانی منفرد، فرهاد (1381)، پیوند سیاست و فرهنگ در عصر زوال تیموریان و ظهور صفویان، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی
قاضی احمد قمی، (1366)، گلستان هنر، چاپ احمد سهیلی خوانساری، تهران: منوچهری
قزوینی، زکریا بن محمد بن محمود (1373)، آثار البلاد و اخبار العباد، ترجمه جهانگیر میرزا اجار، مصحح هاشم محمدی، تهران: امیرکبیر
کاتب یزدی، احمد بن حسین (1386)، تاریخ جدید یزد، به کوشش ایرج افشار ، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
کاشفی ، فخرالدین علی بن حسین واعظ  ( ۱۳۵۶ )، رشحات عین الحیات ، تصحیح علی اصغر معینیان ، جلد ۱ ، ۲ ، تهران: بنیاد نیکوکاری نوریانی .
کلاویخو ، رویی گونسالس (۱۳۳۷) ، سفرنامه ، ترجمه مسعود رجب نیا ، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب
گاوان ، عمادالدین محمود  ( ۱۹۴۸ )، ریاض الإنشاء ، تصحیح شیخ چاند بن حسین ، حیدر آباد دکن ، مجلس مخطوطات فارسیه
لسترنج، گای (1386)، جغرافیای تاریخی سرزمین های خلافت شرقی، ترجمه محمود عرفان، تهران: علمی و فرهنگی
لعل شاطری، مصطفی، رجبی، محمد علی (1395)، «پارچه‌بافی دوره تیمور(مطالعه موردی پارچه‌های بکارفته در تزیین چادر مراسم طوی)»، مجله تاریخ و فرهنگ، دوره48، شماره پیاپی96، ص96-73.
لعل شاطری، مصطفی (1393)، «موسیقی عصر تیموری، با تکیه بر نگاره ها و روایات تاریخی»، پژوهش های علوم تاریخی، شماره  10، 78- 59
لعل شاطری ، مصطفى، (1395)، « هنر خراسان در دوره سلطان حسین بایقرا ( ۹۱۱-۸۷۵ق ) » ، مطالعات فرهنگی- اجتماعی خراسان، شماره ۳۹ ، ۱۲۰-۹۱ .
مازندرانی، عبدالله بن محمد بن کیا (1925)، رساله فلکیه ، به تصحیح والتر هینتس، ویسبادن: هییت مستشرقین در فرهنگستان ماینس.
مایل هروی، نجیب (1377)، جامی، تهران: طرح نو
مستوفی بافقی، محمد مفید (1385)، جامع مفیدی، به کوشش ایرج افشار، ج 1، 3، تهران: انتشارات اساطیر
مستوفی، حمدالله بن ابی بکر (1381)، نزهه القلوب، قزوین: حدیث امروز
مظاهری ، علی  ( ۱۳۷۲ ) ، جاده ی ابریشم ، جلد اول ، ترجمه ی ملک ناصر نوبان ، تهران: ( پژوهشگاه )
میبدی، حسین بن معین الدین (1376)، منشات میبدی، تهران: میراث مکتوب، نقطه، چاپ اول
میرخواند ، محمد (۱۳۸۰)، تاریخ روضة الصفا ، تصحیح جمشید کیانفر ، ج ۹، تهران: اساطیر
نطنزی ، معین الدین (۱۳۸۳) ، منتخب التواریخ ، تصحیح ژان اوبن ، تهران: اساطیر
نظام قاری، مولانا محمود (1359)، دیوان البسه، به اهتمام محمد مشیری، تهران: شرکت مترجمان و مولفان ایران.
نظامی ، نظام الدین عبدالواسع ، ( ۱۳۵۷ )، منشأ الانشاء ، به کوشش رکن الدین همایونفرخ ، ج 1 ، تهران ، دانشگاه ملی ایران
نیشابوری ، میر عبدالعادل  ( ۱۳۸۰ )، احوال و سخنان خواجه عبید الله احرار ، تصحیح عارف نوشاهی ، تهران : مرکز نشر دانشگاهی
واصفی ، زین الدین محمد (۱۹۶۱ م)، بدایع الوقایع ، ج ۲ ، با مقدمه الکساندر بالدیروف ، مسکو: بی نا
یزدی ، شرف الدین على (1387)، ظفرنامه ، تصحیح سید سعید میر محمد صادق و عبدالحسین نوایی ، ج ۱ ، ۲ ، تهران: کتابخانه ، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
Blow,D(2009).Shah Abbas,I.B.Tauris&Co.Ltd.,London
Hinz, W. (1950), “ Ein Orientalisches Handelsunternehmen im 15.Jahrhundert ”,  Die
Welt Des Orients vol. 1, no. 4, pp. 313-340
Komaroff, L.(2002), The Legac of Gennghia Khan. Courttly Art and Courtly At and Culture in Western Asia, 1265- 1353, The Metroppolitan Museum of Art, New York.
Salam, H.(1922), “Masterpieces of  Persian textiles from the Montreal Museum of Fne Arts collection”, Iranian Studies, Vol 25, 19-29