واکاوی نظام دیدن در عصر صفوی با تاکید بر قواعد دیدن در میدان نقش جهان

نظام دیدن، اصطلاحی است که ارجاع به زمینه‌مندی امر دیدنی دارد؛ بدین معنا که آنچه می‌بینیم هرگز خنثی و خالی از ارزش‌گذاری نیست. این که در یک جامعه‌ی مشخص، در یک زمان مشخص، چه چیزها/ افرادی دیده می‌شوند؟ مکان‌های دیدن کدامند و افراد و طبقات اجتماعی چگونه در این مکان‌های دیدن توزیع می‌شوند؟ می‌تواند تعیین کننده‌ی مشخصه‌های نظام دیدن در یک موضع مشخص باشد. مهندسی امر دیدنی مختص مدرنیته نیست و در ادوار گذشته نیز حکومت‌ها از ابزارها و روش‌های مختلف برای تعیین محدوده‌ی امر دیدنی بهره برده‌اند. لذا هدف پژوهش حاضر این است که با واکاوی مکان‌های دیدن و مشخصه های امردیدنی در عصر صفوی، مولفه‌های شاخص نظام دیدن در این عصر را تبیین نماید. در راستای این هدف، میدان نقش جهان اصفهان، که یکی از مهم‌ترین فضاهای ساخته شده‌ی شهری عصر صفوی و مکانی برای دیدن و نمایش دادن بوده است، به عنوان نمونه‌ مورد مطالعه برگزیده شد.
مفهوم "نظام دیدن" مبنای نظری پژوهش حاضر است؛ بدین منظور، با استناد به آرای نظریه پردازان مطرح این حوزه تعاریف نظام‌های دیدن و راهکارهایی برای تحلیل این نظام ها مشخص گردید و در تحلیل نمونه‌ی مورد مطالعه‌ی پژوهش بکار گرفته شد. این پژوهش در زمره پژوهش‌های بنیادین است که به شیوه‌‌ی توصیفی-تحلیلی و بر مبنای داده‌های اسنادی انجام گرفته است.
نظام دیدن عصر صفوی مبتنی بر "نمایش" است؛ در این نظام، حکومت‌ با دستکاری در امر دیدنی و برگزاری مناسک نمایشی ارکان قدرت و پایه‌های مشروعیت خود را تثبیت نموده و تصویری از سلطنت برمی‌سازد که سوژه هایش را به تسلیم وامی‌دارد. شخص شاه و پایه های مذهبی، نظامی و اقتصادی حکومت صفوی مهم‌ترین امور دیدنی عصر صفوی بودند. حق دیدن بر اساس فضای میدان نقش‌جهان به دو طبقه تعلق می گیرد: آنهایی که در جایگاه رفیعشان دیده می‌شوند و آنهایی که تماشا و تحسین می کنند و مرعوب می‌شوند.