1
دانشجوی دکتری تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی، دانشگاه هنر، تهران، ایران
2
استاد تمام، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
10.30480/vaa.2023.4792.1825
چکیده
تصویرگری دینی، که جولان‌گاه اسطوره و رمز است، در آثار چاپ سنگی ایرانی نمونه‌هایی بدیع خلق می‌کند که گوشه‌ای از این آفرینش را می‌توان در نسخه‌های تحفة المجالس یافت. این کتاب که راوی معجزات معصومین(ع) است، به‌سبب آکنده بودن از رخدادهایی خارقِ عادت، بستری مناسب برای ظهور عجایب‌نگاری به‌نظر می‌رسد. پژوهش حاضر، بر آن است تا با بررسی حضور عجایب‌نگاری در نسخ چاپ سنگی تحفة المجالس، به درک رویکرد تصویرگرِ قجر، در برخورد با موجودات عجیب دست یابد؛ آیا تصویرگر تحفة المجالس به دلایلی احتمالی، چون رازآلودگی، کشش ذاتی یا جلب مخاطب، آثار خود را از عجایب‌نگاری انباشته و یا برعکس، از تصویر کردنِ موجودات عجیب اجتناب کرده، یا به دور از این دو سویه، تصویر کردن وفادارانة متن روایات را شیوة خود قرار داده است؟ به‌این‌منظور، پس‌از معرفی تحفة المجالس و نسخ بررسی شده از این کتاب، و شرح مختصری در مورد سه تصویرگری که امضای ایشان را در میان تصاویر این نسخ می‌توان یافت، با مطالعة تطبیقی متن روایات و تصاویر، در نسخه‌های چاپ سنگی تحفة المجالس، خواهیم دید که در مجموع، تصویرگرِ تحفة المجالس وفاداری به متن روایت را ترجیح داده و در کمتر مواردی، از تصویرسازی متن فراتر رفته و عجایبی را به روایت افزوده یا از آن کاسته است. بدین‌ترتیب، نوشتار حاضر، درعین معرفی بیست‌و‌دو نسخة چاپ سنگی از کتاب تحفة المجالس که از آن میان، هشت نسخه مصوَّر هستند، می‌کوشد تا با شکلی‌از رویکرد تحلیلی، به بررسی نگاره‌های نسخ مذکور بپردازد. بستر صورت‌بندی این جستار، نسخه‌های چاپ سنگی کتاب تحفة المجالس محفوظ در کتابخانه‌های عمومی تهران خواهد بود و در راستای دستیابی به یافته‌های فوق، شیوة توصیفی-تحلیلی به‌کار گرفته شده و این پژوهش، با استفاده از منابع کتابخانه‌ای تدوین شده است.
)