ماهیت و غایت هنر در اندیشه ابونصر فارابی و ابوحامد محمد غزالی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشجو

چکیده

فارابی و غزالی از تاثیرگذارترین اندیشمندان در جهان اسلام هستند که آراء و اندیشه هایشان تفاوت بسیاری
با یکدیگر دارد. فارابی فیلسوفی مشائی و موسس فلسفه اسلامی است، در حالیکه غزالی یک متکلم اشعری
با گرایشات صوفیانه و از بزرگترین منتقدان فلسفه مشاء است. از این جهت مقایسه و بررسی دیدگاه این دو
بسیار حائز اهمیت است. در آراء این دو اندیشمند می توان نظرات ایشان درباره هنر را جستجو کرد. مسئله
این مقاله حول فهم ماهیت و غایت هنر در نزد این دو متفکر شکل می گیرد. بحث ماهیت و غایت هنر )به معنای
Art“ ”( به طور مستقل و مستقیم در هیچ یک از آثار این اندیشمندان مطرح نشده است. بنابراین با توجه به آراء
ابونصر فارابی و ابوحامد محمد غزالی می توان مباحثی را استنباط کرد. سوالات این تحقیق عبارتند از: 1.
ماهیت و غایتِ هنر در اندیشۀ ابونصرِ فارابی و ابوحامد محمدِ غزّالی چیستند؟ 2.چه تفاوتی بین آراء این دو در
بابِ ماهیت و غایتِ هنر وجود دارد؟ 3.دلیلِ این تفاوت ها و شباهت ها چیست؟ هدف از این پژوهش، بررسی
تطبیقی هنر در اندیشه عقل گرایانه فارابی و اندیشه صوفیانه غزالی است. به عبارتی هدف بررسی نقش مبانی
معرفت شناختی در شکل گیری تعریف هنر و غایت آن است.روشِ این تحقیق بر اساس هدف بنیادی ، از لحاظ
ماهیت و روش توصیفی و به صورتِ تطبیقی انجام میشود .روشِ گردآوریِ اطلاعات به صورت کتابخانه ای
و میدانی )به شکل مصاحبه ای( بوده است. بی تردید مفهوم هنر در اندیشه یک فیلسوف با اندیشه یک متکلم
با گرایشات صوفیانه تفاوتهایی دارد. نتایج این مقاله نشان می دهد مولفه های ماهیت هنر در اندیشه فارابی
عبارتند از محاکات، احساس، زیبایی، لذت وعقل و مولفه های ماهیت هنر در اندیشه غزالی عبارتند زیبایی،
انعکاس زیبایی باطنی، لذت، ذوق، شرعی بودن و احساس. همچنین غایت هنر در اندیشه فارابی سعادت و در
اندیشه غزالی افزایش دوستی انسان است.

کلیدواژه‌ها


  1. 1. ابراهیمی دینانی، غلامحسین، 1370، منطق و معرفت در نظر غزالی، موسسه انتشارات امیرکبیر.

    2. ارسطو،1378، طبیعیات، ترجمه شرف الدین خراسانی، انتشارات حکمت.

    3. بلخاری قهی ، حسن، 1393، در باب نظریه محاکات،تهران: انتشارات هرمس.

    4. جلیلی، سید هدایت،1389، مجموعه مقالات غزالی پژوهی، خانه کتاب.

    5. حاکمی، اسماعیل،1373، سماع در تصوف، موسسه شرکت انتشارات دانشگاه تهران.

    6. زرقانی، سید مهدی،1390، بوطیقای کلاسیک بررسی تحلیلی انتقادی نظریه شعر در منابع فلسفی، سخن.

    7. طباطبایی، محمد حسین،1376، بدایه الحکمه، ج1، ترجمه و شرح علی شیروانی،انتشارات الازهرا.

    8. طباطبایی، محمد حسین، 1377، بدایه الحکمه، ج2، ترجمه و شرح علی شیروانی، مرکز انتشارات و دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه.

    9. غزالی ،1357، مشکات الانوار، ترجمه صادق آیینه وند، بی جا.

    1. ______،1377، احیاء العلوم الدین، ج4، ترجمه موید الدین محمد خوارزمی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    2. ______،1376، احیاء العلوم الدین، ج2، ترجمه موید الدین محمد خوارزمی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    3. ______،1393، کیمیای سعادت،ج1، به کوشش حسین خدیوجم، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    4. فاخوری، حنا، تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ج2، ترجمه عبدالحمید آیتی، انتشارات زمان.
    5. فارابی، ابونصر،1387،رسائل فلسفی، ترجمه سعید رحیمیان، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    6. ______، 1388، فصول المنتزعه ، ترجمه حسن ملکشاهی ، سروش.
    7. ______،( 1389 الف)، سیاست المدنیه، ترجمه حسن ملکشاهی، سروش.
    8. ______،(1389ب)، احصاء العلوم، ترجمه حسین خدیوجم، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    9. ______، 1390، فارابی و راه سعادت ، به کوشش قاسم پور حسن ، انتشارات بنیاد حکمت علمی صدرا.
    10. ______، 1391، موسیقی کبیر، ترجمه آذرتاش آذرنوش، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی .
    11. ______ ،1401، اندیشه های اهل مدینه فاضله،ترجمه و تحشیه جعفرسجادی، کتابخانه طهوری.
    12. ______، 1408، المنطقیات،ج1، تحقیق محمد تقی دانش پژوه، انتشارات آیت الله العظمی مرعشی نجفی.
    13. کاپلستون، فردریک چارلز، 1393، تاریخ فلسفه یونان و روم، ترجمه سید جلال الدین مجتبوی، شرکت انتشارات علمی و  فرهنگی.
    14. مطهری، مرتضی، 1361،شرح منظوم، ج2،انتشارات حکمت.
    15. مظفر، محمد،1378، منطق، ج 1، ترجمه علی شیروانی، شرکت چاپ قدس قم.
    16. مفتونی، نادیا،1390، اخلاق هنر از نگاه فارابی، انتشارات بنیاد سینمایی فارابی.
    17. ______،(1393 الف)، فارابی و فلسفه هنر دینی، سروش.
    18. ______،(1393 ب)، فارابی و مفهوم سازی هنر دینی، سوره مهر.

    مقالات

    1. اتینگهاوزن، ریچارد، 1947، زیبایی در نظر غزالی، ترجمه سعید حنایی کاشانی، هنر و معماری، 27، زمستان 1373 :27-34.
    2. بخاری قهی، حسن، 1385، قوه خیال و عالم مثال در آراء و اندیشه امام محمد غزالی، نشریه هنرهای زیبا،26، 5-12.
    3. سرایی، پویا، 1387، بررسی جایگاه مطالعات زیباشناختی موسیقی ایران در دوره اسلامی، هنر و معماری، 75،256-279.
      1.     Fakhry, M.,2OO2 ,Al-Farabi; Founder of Islamic Neoplatonism, Oxford;One world.