جبرئیل از منظر آموزه های دینی و عرفانی اسلامی و نمود آن در معراج نامه میرحیدر و نگار ه معراج سلطان محمد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد هنر اسلامی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

2 استادیار و عضو هیئت علمی دانشکده هنر دانشگاه شاهد

چکیده

فرشتگان در تصاویر نگارگری به سبب کارکردشان در اباغ وحی با پیامبران، به خصوص
پیامبر اکرم)ص( ترسیم شده اند، به ویژه فرشته ای چون جبرئیل که به خاطر اوصاف و نقش
ون � ن مضم �� د. روایت قرآنی مع ر�اج پیامبر)ص( رایج تری �� مهمش بارها در نگاره ها حضور پیدا می کن
ت هنرمندان �� رای خلاقی �� ب ب �� تری مناس �� واره بس �� ه هم �� ت ک �� ری ایرانی-اس ال�می اس �� وزۀ نگارگ �� یعی در ح �� ش
گارۀ � وری و ن �� ور شده در دورۀ تیم �� در، مص �� وده است. معراج نام ۀ�� میرحی �� م نم �� ی را فراه �� ر ایران �� نگارگ
ر در عرصۀ� هنرهای دینی � ی بی نظی � وش در دورۀ صفوی، رقعه های �� لطان محم د� منق �� ر س � مع ر�اج، اث
ن � خ دادن به ای � ر سعی در پاس � ش حاض �� ن پژوه � وند. بنابرای �� ی محسوب م یش � ون عرفان � ا مضم �� ب
ه ویژگی مهمی است؟ در این راستا، �� ر دارای چ �� ورد نظ �� ه جبرئیل در نگاره های م �� مسئله را دارد ک
ات کتابخان ه�ای، به بررسی جبرئیل و اوصافش و نیز تفسیر نقش این ملک مقرب � ق مطالع �� دا طب � ابت
ر به � م. مقالۀ� حاض �� در منابع اسامی پرداخته و سپس بازتاب آن را در نگارگری مشاهده می کنی
ی نقش جبرئیل با توجه به آموزه های دینی و عرفانی � ن ویژگ �� ی یافت �� ی در پ � روش توصیفی-تحلیل
ه در این نگاره ها، جبرئیل � د ک � ان می ده �� ق نش �� ن تحقی �� ای ای �� ر است. یافته ه �� در رقعه های مورد نظ
ب هعنوان هدایتگر رسول الله)ص( با توجه به اوصاف قرآنی اش و روایت های دینی و عرفانی به
تصویر درآمده است و نسبت به سایر فرشتگان دارای وجوه خاصی است.

کلیدواژه‌ها


قرآن کریم.
آژند، یعقوب. (1384). سیمایسلطان‏محمدنقاش. فرهنگستان هنر، تهران.
ابوعلی سینا. (1366). معراج‏نامه. تصحیح و تعلیق نجیب مایل هروی. مشهد: بنیاد پژوهش‏های اسلامی آستان قدس رضوی.
بلخاری قهی، حسن. (1388). اورنگ. تهران: سوره مهر.
بورکهارت، تیتوس، و همکاران. (1370). جاودانگی و هنر. ترجمه محمدآوینی. تهران: برگ.
پاکباز، رویین. (1393). دایره المعارف هنر (نقاشی، پیکره سازی، گرافیک). تهران: فرهنگ معاصر.
تهرانی، رضا. (1389). «بررسی تطبیقی عناصر ساختاری در معراج‏نامه احمد موسی و معراج‏نامه میرحیدر». نگره. (شماره 14)، ‌37-23.
دادور، ابوالقاسم، و همکاران. (1396). «بررسی تطبیقی نگارۀ «در راه اورشلیم» و نگارۀ «معراج» اثر سلطان محمد (با تأکید بر پیامبر، جبرئیل و براق)». پژوهش در هنر و علوم انسانی. (شماره 5)، 66 -41.
دستغیب، سید عبدالحسین. (1385). معراج (تفسیر سوره نجم)، مقدمه و تصحیح محمد هاشم دستغیب. قم: دارالکتاب، قم.
دهخدا، علی‎اکبر. (1346). لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران.
سهروردی، شهاب‎الدین یحیی. (1372). مجموعه مصنفات. ج3-1. با تصحیح و مقدمه هانری کربن. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
سگای، ماری‏رز. (1385). سفر معجزه‏آسای پیامبر. ترجمه مهناز شایسته‏فر. تهران: موسسه مطالعات هنر اسلامی.
شایسته‎فر، مهناز. (1388). «حضور نمادین پیامبر در معراج‏نامۀ شاهرخی». کتاب ماه هنر. (شماره 123)، 23-14.
صحیفه سجادیه. (1393). ترجمه ابوالحسن شعرانی. تهران: بین‌الملل.
صفرزاده، نغمه. (1393). «مقایسۀ تطبیقی تصویر فرشتگان در نگاره‏های (اسلامی) ایران با نقاشی (دوره‏های بیزانس و رنسانس) در اروپا». چیدمان. (شماره 6)، 65-54.
طباطبایی، محمدحسین. (1374). المیزان فی‏تفسیرالقرآن. ترجمه محمدباقر موسوی همدانی. قم: جامعه‎ مدرسین حوزه علمیه.
عکاشه، ثروت. (١٣٨٠). نگارگری اسلامی. ترجمه غلامرضا تهامی. تهران: حوزه هنری.
قریشی، سید علی‌اکبر. (1372). قاموس قرآن. ج2. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
کامرانی، بهنام. (1379). «رمزشناسی معراج جبرئیل، همایش‏های ایران». مجموعه مقالات همایش نخستین دوسالانه بینالمللی نقاشی جهان اسلام، 277-246.
کری‏ولش، استورات. (1375). «نگارگری نسخ خطی در ایران». ترجمه محمد طریقی. هنر. (شماره 30)، 168-101.
کلینی، ثقۀ‏الاسلام. (1379). اصول کافی. ترجمه محمدباقر کمره‎ای. تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
کمره‏ای، علیرضا. (1391). «وحی رسالی از دیدگاه ابن عربی». حکمت عرفانی. (شماره 3) 138-105.
مجلسی، محمدباقر. (١٣٥١). آسمانوجهان (جلد 14 بحار‏الانوار). ج٣. ترجمه محمدباقر‏کمره‏ای. تهران: اسلامیه.
مددپور، محمد. (1386). حکمت انسی و زیبایی‌شناسی عرفانی هنر اسلامی. تهران: سوره مهر.
مددپور، محمد. (1390). آشنایی با آرای متفکران (مسیحی و مسلمان) دربارۀ هنر، ج4-3. تهران: سوره مهر.
موسوی، سید محسن. (1393). «نام‎های جبرئیل». رشد آموزشمعارفاسلامی. (شماره 94).‎50-52.
مولوی، مریم. (1392). «بررسی جبرئیل در حکمه‏الاشراق سهروردی و هنر نگارگری ایرانی». نقش‏مایه. (شماره 14)، 78-65.
نصر، سید حسین. (1394). هنر و معنویت اسلامی. ترجمه رحیم قاسمیان. تهران: حکمت.
نعمت‏الله، یوسفیان. (1390). «از زلال صحیفه سجادیه شرح دعای سوم». حصون. (شماره 34)، 35-19.
واعظ­کاشفی، مولانا حسین. (1350). فتوت­نامه سلطانی. به اهتمام محمدجعفر محجوب. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
Somayeh Ramezanmahi & Bolkhari Ghehi, Hasan. (2012). “The Manifestation of Fire and Lightin the Icons of Mir-Heidar’s Miraj Nameh”. International Journal of Arts. (vol 2), 16-25.