نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• محمدرضا خیرالهی ¹
• محمود کارگر ²

¹ عضو هیئت علمی، مربی گروه فرش، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، شهر تهران، ایران

² عضوهیئت علمی گروه صنایع دستی، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

چکیده

گنبد سرخ از شاخص­ترین بناهای دوره سلجوقی متعلق به 542ق است. تنوع فنون آجرکاری، گچ‌بری و کاشی‌کاری در اجرای فرم­های تزیینی، گره چینی و کتیبه­های کوفی چنان تجلی و نمودی در این بنا دارد که عملاً وجوه دیگر معماری آن را تحت‌الشعاع قرار داده است. بنابراین، ضروری است با توجه به تنوع فنون و تزئینات آن در معماری، تحقیق و تفحص بیشتری در این زمینه صورت گیرد. پرسش اصلی پژوهش حاضر بر این محور قرار دارد که ویژگی­های تزئینی حروف و گل‌اندازهای آجری و کاشی به‌کاررفته در کتیبه­های گنبد سرخ، چه می­باشد؟ هدف اصلی نیز بررسی و بازشناسی تزئینات و کتیبه‌های گنبد سرخ است. این پژوهش از نوع کیفی می­باشد و با بهره‌مندی از تصاویر گنبد، ابتدا بنا و تزئینات آن توصیف و سپس تحلیل شده است. گردآوری اطلاعات حاصل مطالعات کتابخانه‌ای و تصویربرداری از گنبد انجام شده است.یافته­ها نشان می­دهد، بیشترین کاربرد فنی آجرکاری در این گنبد، نقش گل­انداز است و تزئینات آجری متنوعی مانند انواع رگ­چین گل‌انداز (گل­چین) و جناغی، گره­چینی، خفته‌وراسته کلوک­بند و کتیبه­های رگ چین بنایی به‌کاررفته است. در این بنا در کنار آجرهای قالبی، پیش­بر، تراش و گچ‌بری، کاشی‌های فیروزه‌ای و آبی نیز در بدنه آن استفاده‌شده است. به عبارتی، تلفیق چند نوع مصالح در تزئینات گنبد سرخ مانند ترکیب «آجر و کاشی» و «آجر و گچ» در یک نقش از ابتکارات دیگر بوده که در این بنا استفاده شده است. نظام نوشتاری و تزئینی کتیبه­های گنبد سرخ به سه شیوه بدون آرایش و تزئین اضافه، ترکیب‌شده با نقوش هندسی و همراه با نقوش هندسی و اسلیمی اجراشده است. گره‌سازی به دو روش در داخل قاب­ها و مستقل از کتیبه­ها و منشعب شده از ادامه حروف کتیبه­ها است. این کتیبه­ها از آجر تراش‌دار به همراه تزئینات گچ‌بری شده از شاخص­های تزئینی دیگر این بنا است.

کلیدواژه‌ها

• سلجوقی
• گنبد سرخ مراغه
• تزئینات وابسته به معماری
• کتیبه

عنوان مقاله [English]

Decorations of Brickwork and writing Inscription in the Red Dome of Maragheh

نویسندگان [English]

• Mohammad Reza Kheirollahi ¹
• mahmoud kargar ²

¹ Faculty member, Instructor of carpet group, Faculty of applied arts, Art university, Tehran, Iran

² handicraft Department, faculty of applied arts ,University of Art,Tehran,iran

چکیده [English]

The Gonbad-e Sorkh is one of the most prominent buildings of the Seljuk period belonging 542 AH. The variety of brickwork, stucco and tile-making techniques in the execution of decorative forms, Gırıh tıles and Kufic inscriptions has such a manifestation in this building that has practically overshadowed other aspects of its architecture. Therefore, it is necessary to conduct further research in this field due to the variety of techniques and decorations in architecture. The main question of this article is what are the decorative features of letters and Golandazes of brick and tile used in the Gonbad-e Sorkh epigraphs? The main purpose of this study is to recognize and rediscover the ornaments and inscriptions of the Gonbad-e Sorkh.
The mentioned study is in fact a qualitative research and using photographs of the actual monument, at first the building and its ornaments and decorations have been represented and described, then the data has been carefully analyzed. Collecting the data was accomplished through library studies and also all of the photographs have been taken from the original dome. The findings show that the most technical use of brickwork in this dome are the motifs and patterns known Golandaz (and various brick ornaments such as Ragchine Golandaz or Golchin) and Jenaghi, Girih tiles, Khefteh and Rasteh Kelookband and the Ragchin inscriptions of the building. In thıs building beside the molded bricks, Pishbor, engraved and stucco, turquoise and blue tiles are also used in its body. In other words, the integration of several types of materials in the decoration of the Gonbad-e Sorkh, such as the combination of "brick and tile" and "brick and plaster" in one role, has been from the other initiatives that have been used in this building. The writing and decorative system of the inscriptions of the Gonbad-e Sorkh has been executed in three ways without additional makeup and decoration, combined with geometric motifs and with geometric and Arabesque motifs. The making of Gereh (knot) is in two ways inside the frames and independent of the inscriptions and is divided by the continuation of the inscription letters. These inscriptions made of engraved bricks, along with plaster decorations are other forms of decorative features of this building.

کلیدواژه‌ها [English]

• Seljuk
• Gonbad-e-Sorkh of Maragheh
• Epigraph
• Architectural decoration