جامعه و فرهنگ و تاثیر آن بر فرم سفالِ پیش از تاریخ سیلک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد پژوهش هنر، پردیس باغ ملی، دانشگاه هنرِ تهران

2 دانشیار گروه پژوهش هنر، پردیس باغ ملی، دانشگاه هنر،

چکیده

پژوهش پیش رو در مورد بررسی رابطه میان عناصر فرهنگی و فرم سفال های سیلک، از آغاز تا دوره ششم
است. سفالِ پیش از تاریخ ایران غالباً پیرامون دو مقوله فرم )یا شکل( و نقش مایه مورد بررسی قرار گرفته
است. پژوهش های انجام گرفته در مورد فرم سفال نیز اغلب محدود به بررسیِ ترکیبات و نحوه ساخت بوده
است. از جمله مسائل مهم در مورد فرم سفال در فرهنگ های پیش از تاریخ، گرایش به تکرار یا تولید پیوسته
یک یا چند فرم در یک دوره باستان شناسی است. برای نمونه در سیلک سوم تمایل آشکاری نسبت به تولید
انواع ساغر یا جام دیده می شود. این در حالی است که فرم ظروف در سیلک چهارم یکسر متفاوت می شود و
در سیلک ششم نیز فرم نسبت به دوره های پیش از خود تغییرات اساسی پیدا می کند. در این مقاله هدف این
است تا با استفاده از فرم، منتها از منظری متفاوت، شناختی از فرهنگ های پیش از تاریخ حاصل شود. پرسش
اصلی این نوشتار این است که چه رابطه ای میان تکرارِ تولید فرم سفال با مسائل فرهنگی جامعه سیلک در
پیش از تاریخ بوده است؟ برای رسیدن به پاسخ پرسش مورد نظر رابطه میان فرم سفال با سه مقوله مرتبط با
فرهنگ همچون کشاورزی، دین و طبقات اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته است. برای بررسی دقی قترِ مسئله،
سفال سیلک با سفالِ تمدن های همزمان خود در نجدِ ایران و بین النهرین و فرهنگ های پیش از تاریخ دیگر
مقایسه شده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که تکرار فرم یا فرم هایی در یک دوره یا تمدن
)مانند سیلک( امری تصادفی نبوده است و همزمان با توسعه کشاورزی و ظهور محصولات جدید و نیز مذهب
و روابط اجتماعی فرم سفال دچار دگرگونی و تحول می شده است. شیوه پژوهش بر روش توصیفی-تحلیلی
استوار بوده و روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای است.

کلیدواژه‌ها


آمیه، پیر؛ (1381)، شوش شش هزار ساله، ترجمه علی موسوی، فرزان، تهران.
آموزگار، ژاله، تفضلی، احمد؛ (1389)،اسطوره زندگی زرتشت، چشمه، تهران.
اوشیدری، جهانگیر؛ (1378)، دانشنامه مزدیسنا، مرکز، تهران.  
ادوین، یامااوچی؛ (1390)،  ایران و ادیان باستانی، ترجمه منوچهر پزشک، ققنوس، تهران.
الیاده، میرچا؛ (1376)، رساله در تاریخ ادیان، ترجمه جلال ستاری، سروش، تهران.
بهار، مهرداد؛ (1391)، پژوهشی در اساطیر ایران، آگه، تهران.
بهزادی، رقیه؛ (1389)،آریاها و ناآریاها در چشم انداز کهن تاریخ ایران، طهوری، تهران.
¾¾¾¾؛ (1384)، قوم های کهن در قفقاز، ماورای قفقاز،بین النهرین و هلال حاصل خیز، نی، تهران.
پوپ، آرتور؛ (1387)، سیری در هنر ایران، ترجمه نجف دریا بندری، سیروس پرهام و...، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
بویس، مری؛ (1376)، تاریخ کیش زرتشت، ترجمه همایون صنعتی زاده، توس، تهران.
تفضلی، احمد؛ (1386)، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، سخن، تهران.
جنیدی، فریدون؛ (1374)، زندگی و مهاجرت آریاییان بر پایه گفتارهای ایرانی، فریدون جنیدی، تهران.
چایلد، ویرگوردون؛ (1390)،آریایی ها، ترجمه محمد تقی فرامرزی، نگاه، تهران.
خدادادیان، اردشیر؛ (1376)،آریایی ها و مادها، اصالت تنشیر، تهران.
دادور، ابوالقاسم، منصوری، الهام؛ (1390)،اسطوره ها و نماد های ایران و هند در عهد باستان، دانشگاه الزهرا و نشر کلهر، تهران.
دوستخواه، جلیل؛ (1389)،اوستا، کهن ترین سرودها و متن های ایرانی، مروارید، تهران.
دیاکونوف، ا. م؛ (1377)، تاریخ ماد، ترجمه کریم کشاورز، انتشارت عملی و فرهنگی، تهران.
رضی، هاشم؛ (1382)، دین و فرهنگ ایرانی پیش از عصر زرتشت، سخن، تهران.
¾¾¾¾؛ (1382)، آیین مغان : آموزه ها و مراسم و باورهای بنیادی : پژوهشی درباره دین های ایران باستان بهموجب متون باستانی، سخن، تهران.
رفیعی، لیلا؛ (1377)، سفال ایران(از دوران پیش از تاریخ تا عصر حاضر)، یساولی، تهران.
شوالیه، ژان، گربران، آلن؛ (1389)، فرهنگ نمادها، جلد دوم، ترجمه سودابه فضایلی، جیحون، تهران.
ضابطی جهرمی، احمد؛ (1389)، پژوهش هایی در شناخت هنر ایران، نی، تهران.
عباسیان، میرمحمد؛ (1379)، تاریخ سفال و کاشی در ایران، گوتنبرگ، تهران.
عیزاده، عباس؛ (1382)، الگوهای استقرار و فرهنگ های پیش از تاریخی دشت شوشان، ترجمه لیلا پاپلی یزدی، عمران گاراژیان، سازمان میراث فرهنگی، تهران.
فرای، ریچارد؛ (1344)، میراث باستانی ایران، ترجمه مسعود رجب نیا، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران.
فرنبغ، دادگی؛ (1380)، بندهش، گزارنده مهرداد بهار، توس، تهران.
فرنو، بهروز؛ (1384)، منشاء فرهنگ، هنر و تمدن در بین النهرین کهن. (جلد اول؛ سومریان نخستین)، پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی، تهران.
قدیانی، عباس؛ (1387)، شوش؛ بهشت شهرهای عیلام، فرهنگ مکتوب، تهران.
¾¾¾¾؛ (1376)، تاریخ ادیان و مذاهب در ایران، انیس، تهران.
قرشی، امان الله؛ (1389)،آب و کوه در اساطیر هند و ایرانی، هرمس، تهران.
کامبخش فرد، سیف الله؛ (1380)، سفال و سفالگری در ایران(از ابتدای نوسنگی تا دوران معاصر)، ققنوس، تهران.
¾¾¾¾¾¾؛ (1370)، تهران سه هزار و دویست ساله، فضا، تهران.
کامرون، جورج؛ (1381)،ایران در سپیده دم تاریخ، ترجمه حسن انوشه، علمی و فرهنگی، تهران.
کیانی، محمدیوسف؛ (1379)، پیشینه سفال و سفالگری در ایران، نسیم دانش، تهران.
کوپر، جی.سی؛ (1379)، فرهنگ مصور نمادهای سنتی، ترجمه ملیحه کرباسیان، فرشاد، تهران.
گدار، آندره؛ (1345)، هنر ایران، ترجمه بهروز حبیبی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
گیرشمن، رومن؛ (1388)،ایران ازآغاز تا اسلام، ترجمه محمد معین، معین، تهران.
¾¾¾¾؛ (1379)، سیلک کاشان، ترجمه اصغرکریمی، جلد اول، سازمان میراث فرهنگی، تهران.
¾¾¾¾؛ (1389)، سیلک کاشان، ترجمه اصغر کریمی و آزیتاهمپارتیان، جلد دوم، سازمان میراث فرهنگی، تهران.  
¾¾¾¾؛ (1382)، فرهنگ های هنری ایران ماقبل تاریخ، هنرمادی، هنرهخامنشی، هنرپارتی، ترجمه یعقوب آژند، مولی، تهران.
¾¾¾¾؛ (1390)، هنر ایران در دوران ماد و هخامنشی، ترجمه عیسی بهنام، علمی و فرهنگی، تهران.
مجید زاده، یوسف؛ (1386)، تاریخ و تمدن ایلام، مرکز نشر دانشگاهی، تهران.
معیری، هایده؛ (1381)، مغان در تاریخ باستان، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.
ملک شهمیرزادی، صادق؛ (1378)، ایران در پیش از تاریخ، سازمان میراث فرهنگی، تهران.
¾¾¾¾¾¾؛ (1390)، بین النهرین در دوران پیش از تاریخ؛ از پیدایش تا دوران آغاز ادبیات، سبحان نور و گنجینه دانش، تهران.
¾¾¾¾¾¾؛ (1384)، صیادان سیلک، سازمان میراث فرهنگی، تهران.
¾¾¾¾¾¾؛ (1381)، زیگورات سیلک، سازمان میراث فرهنگی، تهران.
¾¾¾¾¾¾؛ (1385)، سیلک کهن ترین روستای محصور ایران، سازمان میراث فرهنگی، تهران.
¾¾¾¾¾¾؛ (1383)، سفالگران سیلک، سازمان میراث فرهنگی، تهران.
مورتگات، آنتون؛ (1385)، هنر بین النهرین باستان، ترجمه محمد رحیم صراف و زهرا باستانی، سمت، تهران.
نگهبان، عزت الله؛ (1390)، شوش یا کهن ترین مرکز شهر نشینی جهان، سازمان میراث فرهنگی، تهران.
¾¾¾¾¾؛ (1372)، حفاری هفت تپه؛ دشت خوزستان، سازمان میراث فرهنگی، تهران.
نیبرگ، هنریک ساموئل؛ (1383)، دین های ایران باستان، ترجمه سیف الدین نجم آبادی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان.
وندنبرگ، لوئی؛ (1345)، باستانشناسی ایران باستان، ترجمه عیسی بهنام، دانشگاه تهران، تهران.
ویدن گرن، گئو؛ (1376)، دین های ایران، ترجمه منوچهر فرهنگ، آگاهان ایده، تهران.
هرتسفلد، ارنست؛ (1389)،ایران در شرق باستان، ترجمه همایون صنعتی زاده، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.    
هینلز، جان راسل؛ (1377)، شناخت اساطیر ایران، ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی، چشمه، تهران.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
منابع لاتین
Aruz, Joan. 2003. Art of the First Cities, USA, The Metropolitan Museum of Art.
Barker, Graeme. 1999. Companion Encyclopedia of Archeaology, UK, Routledge.
Green, Anthony, Black, Jeremy. 1992. Gods, Demons and Symbols of AncientMesopotamia, UK, British Museum Press.
Bourke, Stephen. 2008.  Ancient Civilization; Near East, UK, Thames and Hudson.
Cheavalier, Jean, Gheerbrant, Alain. 1996. The Penguin Dictionary of Symbols, Tarnslated from French by: JohnBuchanan-Bro wn, England, Penguin.
Cirlot, J.E. 1971. A Dictionary of Symbols, London, Routledge.
Cox, Warren. 1970. The Book of Pottery and Procelain, USA, INC.
Culiff, Barry, Gosden, Chris. 2009. The Oxford Handbook of Archaeology, UK, Oxford Uiversity Press.
Curtis, John. 2006. Ancient Persia, China, The British Museum Press.
Curtis, John. 1995. Later Mesopotamia and Iran, Tribes and Empires, China, The British Museum Press.
Cooper, Emmanuel. 2000. Ten Thousand Years of Pottery, London, British Museum Press.
Cooper, J. C. 2004. An Illustrated Encycolpedia of Traditional Symbols, London, Thames and Hudson.
Eliade, Mircea. 1995. The Encyclopedia of religion, USA, Simon and Schuster Macmillan.
Fagan, Brian. 1996. The Oxford Companion to Archeaology, UK, Oxford University Press.
Free stone, Ian, Gaimster, David. 1997. Pottery in Making; World Ceramic Traditions, UK, British Museum.
Gosden, Chris. 2004.Archeology and Colonialism(Cultural Contact from 5000 B.C to thePresent, UK, Cambridge University Press.
Gronewegen, H.A, Ashmole, Bernard. 1971. Art of the Ancient World, Japan, HarryN. AbramsInc.
Karen, Rhea. 1998. Daily Life in Ancient Mesopotamia, London, Green wood Press.
Lane, Peter. 1986. Ceramic Form, design and decortion, USA, A and C Black.
Lloid, Seton. 1961. The Art of Ancient Near East, London, Thames and Hudson.
Moorey, P. R. S. 1999. Ancient Mesopotamia and Industries, USA, Eisenbrauns.
O’connell, Mark, Airey, Raje. 2005. Signs and Symbols, China, LoreenzBook.
Pope, Arthur Upham. 1939. A Survey of Persian Art; From Prehistoric Times tothePresent, Editor: PhylisAkerman, London, Oxford University Press.
Porada, Edith. 1965. Ancient Iran; the Art of Pre-Islamic Times, Holland, Methuen London.
Potts, D. T. 2004. The Archaeology of Elam, UK, Cambridge University Press.
Postgate, J. N. 1999. Early Mesopotamia, UK, Routledge.
Reade, Julian. 1991. Mesopotamia, London, British Museum Press.
Ross, Denison.E. 1931. Persian Art, editor: Roger Fry, Published for international exhibition of Persian art, London, RoyalAcademy.
Savage, George. 1985. An Illustrated Dictionary of Ceramics, London, Thames and Hudson.
Skibo, James. 2013. Understanding Pottery Function, New York, Springer.
Stigler, Robert. 1976. The Old World, Early man to the Development of Agriculture, London, Thames and Hudson.
Shaw, Ian. 1999. A Dictionary of Archaelogy, USA, Blackwell.
Shepherd, Rowena and Rupert. 2002. 1000 Symbols; what shapes mean in art and myth, London, Thames and Hudson.
Snell, Daniel C. 2007. A Companion to the Ancient Near East., USA, Blackwell.
Tofigh, Aliasghar. 1992. Art and Handicraft of Iran. Trhran, Ministry of Industry, Islamic Republic of Iran.
Wooley, Leonard. 1961. Art of the World; Mesopotamia and the Middle East, London, Methuen.
Yoshidy, Mitsukuni. 1972. In Search Of Persian Pottery, Translated by: John M.Shields, New York and Tokyo, Weather Hill.
 
 
مقالات فارسی
کبیری، فرانک؛ براتی، بهاره؛ (1389)، جام شوش، جامی پر رمزو راز، نشریه هنرهای زیبا-هنرتجسمی، شماره ۴۳، 55-45.
هول، فرانک، (۱۳۷۹)، تحلیل ساختار و نقوش سفالهای پیش از تاریخ، مجله باستان شناسی و تاریخ، شماره دوم، سال چهاردهم، 37-22.
مقالات لاتین
Hole, Frank. 2011. Alikosh. Iranica Encyclopedia Iranica. I, Vol I, Fasc: 886-887.
Kantor, Helen. 1992. Chogha Mish. Iranica Encyclopedia. I, volumeVI: 5-8
Lawergren, Bo. 2009. Music History I; Pre-Islamic Iran.Iranica Encyclopedia. II volumeVII: 15-47.
 
پایان نامه ها
آویشی، حمید رضا؛ (1392)، بررسی تحلیلی زیباشناسی فرم و نقوش سفال های شهر سوخته، استاد راهنما محمد کاظم حسنوند، رساله دکتری پژوهش هنر، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس.
فاتح، فرزانه؛ (1391)، بررسی تطبیقی شکل کلی ظروف سفالین در تمدن های عصر آهن فلات مرکزی، استاد راهنما رضا افهمی، رساله کارشناسی ارشد باستان شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس.