محمود خان صبا از معدود هنرمندان دوره قاجار است که با قوهٔ فصاحت و بلاغت هنری‌ای که داشت، بدون اینکه به‌مانند دیگران صحنهٔ فرنگ را درک کند، به نوآوری و تجدد در هنر خود پرداخت. هنر او در حقیقت فرزند زمانه خویش است و پیداست که وی در پی صحبت با ارباب هنر و کمال به این بداعت دست‌یافته است. به‌کارگیری شیوهٔ «پرداز» و ترکیب آن با عناصر جدید هنری زمانه در قلمرو نقاشی جلوه‌ای از اهلیت و شایستگی هنری اوست. در این پژوهش برای اثبات این فرضیه که وی از سنت حرکت کرده و به مدرنیسم دست‌یافته است، تمامی اطلاعات در باب زندگی هنری او تتبع شد تا سمت‌وسوی فکری وی روشن و نمایان شود. رفتار و کردار سرراست و فارغ از هر نوع شائبهٔ محمود خان، او را در بین درباریان ناصری و به‌ویژه هنرمندان، شاخص و ممتاز کرده است. این شاخص بودن وی به کمال حسن هنری و قریحه جوشانش برمی‌گردد. این موضوع در این مقاله به بحث گرفته می‌شود تا شیرین‌کاری و ابتکار و تجدد او در قلمرو هنر و به‌ویژه هنر نقاشی، پرمعنی گردد. بررسی برخی از آثار او، به‌ویژه تابلوی «استنساخ» و یا «گرم کردن درویش پایش را» کاملاً نشان از بلاغت هنری او دارد. نتیجه تفحص در باب هنر محمود خان، او را کاملاً در قله هنر نقاشی قاجار جای می‌دهد. محمود خان بدون داعیه هنری، این فن را با حضور خود هر چه بیشتر مایهور کرده است.
)