خوانش مفاهیم تغییر و استمرار در نقوش سفالینه‌های نیشابور عصر سامانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه مازندران

چکیده

سفال سامانی، یکی از بارزترین ویژگی‌های تصویرسازی هنر ایرانی به شمار می‌آید. تداوم و تغییر در نقش و مفاهیم برآمده از آن، نشانگر دو جریان کاملاً متفاوت در هنر نگارگری ایرانی است. جریانی که از یکسو استمرار بن‌مایه‌های هنر دوره ساسانی و فرهنگ سغدی را نشان می‌دهد و از سویی‌دیگر، نشانه‌های تاثیر فرهنگ و هنر اسلام را عرضه می‌کند. از آنجایی‌که شواهد تصویرسازی ایرانی از قرون اولیه اسلامی اندک است، تصاویر خلق شده بر سفالینه‌های سامانی بخشی از پیشینه تصویرگری ایران به‌شمار می‌آیند و می‌تواند خلاء مطالعاتی در این حوزه را تا حدی مرتفع سازد. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی- تحلیل تاریخی به گردآوری اطلاعات به شیوه اسنادی و مطالعات موزه‌ای در قالب توصیف و طبقه‌بندی نمونه‌های شاخص سفالینه های سامانی در موزه های مهم دنیا نظم یافته‌است. در این پژوهش تلاش‌شده به این پرسش اصلی پاسخ داده شود که شیوه بازنمایی تصاویر در سفالینه‌های سامانی به چه صورت بوده‌است؟ و چه عواملی بر شیوه تصویرنگاری این سفال‌ها موثر بوده‌است؟
نتایج این‌ پژوهش نشان می‌دهد که تصاویر سفالینه‌های سامانی با وجود قرارگیری در دامنه زمانی قرون سوم و چهارم هجری، در برخی موارد بازتاب مشخصه‌های سنت تصویرگری هنر دوران تاریخی(خصوصاً ساسانی) و همچنین نقاشی‌های سغدی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  • منابع و مآخذ:

    • آزادبخت، مجید و طاووسی محمود 1391)، استمرار نقش­مایه­های ظروف سیمین دوره ساسانی بر نقوش سفالینه­های دوره سامانی نیشابور؛ فصلنامه علمی-پژوهشی نگره، شماره 22، صص: 57-71.
    • آژند، یعقوب( 1389)، نگارگری ایران، جلد اول، تهران: انتشارات سمت.
    • اسکندرپورخرمی، پرویز (1383)، اسلیمی و نشان­ها، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    • اکبری­، نرگس (1395)، تحلیل سفال­های دوره سامانی بر اساس رویکرد آیکونولوژی، پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه مازندران، منتشرنشده.
    • الوند، احمد (1363)، صنعت نساجی ایران از دیرباز تا امروز، تهران: انتشارات پلی تکنیک.
    • پاکباز، رویین (1389) ، نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، تهران: نشر زرین و سیمین.
    • پوپ، آرتور اپهام، (1338)، شاهکارهای هنر ایران، اقتباس و نگارش دکتر پرویز ناتل خانلری  تهران: انتشارات صفی­علیشاه.
    • توحیدی، فائق (1392)، فن و هنر سفالگری، تهران: انتشارات سمت.
    • چنگیز، سحر و رضالو، رضا (1390)،  ارزیابی نمادین نقوش جانوری سفال نیشابور (قرون سه و چهار هجری)، نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، صص 33-44.
    • خوش­نظر، رحیم و رجبی، محمدعلی (1387)، مقاله حکمت نوری سهروردی و تاثیر آن بر نگارگری ایرانی، کتاب ماه هنر، شماره 117،صص36-44
    • دورانت، ویل،(1343)، تاریخ تمدن (کتاب چهارم، بخش دوم تمدن اسلامی)، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: نشر اقبال.
    • دولتی­فرد، مریم و شاهرودی، فاطمه(1392)، تحلیل نحوه بازنمایی نوازنده عود در تصاویر دوره ساسانی تا صفوی، نشریه هنرهای زیبا-هنرهای نمایشی و موسیقی، شماره 2، صص 49-56.
    • زمانی، عباس(1352)، تاثیر هنر ساسانی بر هنر اسلامی، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و هنر.
    • صفا، ذبیح­الله (1384)، تاریخ ادبیات ایران، ج 1، تهران: انتشارات ققنوس.
    • عطایی،مرتضی و دیگران(1391)، سفال­منقوش­گلابه­ای(انواع، گستردگی، تاریخ­گذاری)، فصلنامه نگره، شماره 23، صص: 70- 87.
    • غیبی، مهرآسا(1384)، تاریخ پوشاک اقوام ایرانی، تهران: انتشارات هیرمند.
    • فریدون­نژاد، عباس(1384)، اسب و سوار در هنر ساسانی، کتاب ماه هنر، شماره 89 و 90، صص: 148-154.
    • کریمیان، حسن و خان­مرادی، مژگان(1390)، هنر فلزکاری ایران در انتقال از ساسانیان به دوران اسلامی با استناد به شواهد باستان­شناسانه، دو فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات هنر اسلامی، شماره 15،صص111-126
    • گروبه، ارنست(1384)، سفال اسلامی، ترجمه فرناز حائری، تهران: انتشارات کارنگ.
    • مراغی، عبدالقادربن­غیبی­الحافظ (1366)، جامع­الالحان، به­اهتمام تقی­بینش، تهران: انتشارات موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    • مقدسى، محمد(1361)، احسن التقاسیم فى معرفة الاقالیم، ترجمه علینقى منزوى، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
    • موسوی، بی­بی­زهرا و آیت­اللهی، حبیب­الله(1389)، بررسی نقوش منسوجات هخامنشی، اشکانی و ساسانی، فصلنامه علمی-پژوهشی نگره، شماره 17،صص47-57
    • همپارتیان، مهرداد و خزایی، محمد(1384)، نقوش انسانی بر سفالینه­های نیشابور، نشریه هنر اسلامی، سال دوم، شماره سوم، صص 39-60.

     

    • Fitzherbert, T. (1983) Themes and Images on the animated buff ware on Medival Nishapur, Unpublished M.phil Thesis, and University of Oxford.
    • Ettinghausen, R. (1971) Islamic Art and Archaeology, Collect Papers, Berlin, 1984.
    • Fehervari, Geza. (2000) Ceramics of the Islamic Word in the Tareq Rajab Museum, I.B TaurisPublishers London, Newyork.
    • Watson, Oliver.(2004) Ceramics from Islamic Lands,Thames & Hudson Ltd, London.
    • Wilkinson, Ch. K.(1973) Nishapur: Pottery of the Early Islamic Period, the Metropolitan.Museum of Art, Newyork.
    • http://www..bridgemanimages.com
    • http://www.deps.washingon.edu
    • http://www.transoxiana.org
    • http://www.museorientale.beniculturali.it
    • http://www. metropoliten museum.com
    • http://www.denverartmuseum.org/collections/asian-art

    http://www.davidmus.dk/en/collection/islamic/dynasties/samanid