سیر تاریخی نقش پردازی طاووس در بافته های ایران دوره اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه صنایع دستی، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

چکیده

طاووس ب هعنوان یکی از پرندگان زیبا، از گذشته جایگاه ویژ های را در ادب، هنر و باورهای مردم
ایران پیدا کرده است، ب هطور یکه در آثار و اشیاء هنری به اشکال مختلف نمود داشته و علاوه بر
تزیین آ نها، گاه معانی و مفاهیمی را نیز با خود به همراه دارد. هدف این پژوهش آن است تا با
شناخت نق شمایه طاووس در بافت ههای دوره اسلامی ایران تا پایان دوره صفوی جایگاه آن را از
نظر نوع ترکی ببندی و شکل ظاهری، نحوه قرارگیری و جنب ههای هنری بررسی کند و با رویکردی
تاریخی و روش کیفی، با توصیف داد هها و شیوه مشاهده و مطالعه منابع کتابخان های به انجام
رساند. نتایج پژوهش نشان م یدهد که از آغاز اسلام تا پایان دوره صفوی، نقش طاووس را بیش
از سایر آثار م یتوان بر روی بافت هها مشاهده نمود. تصاویر نمون ههای موجود و منتشرشده و
نیز مشاهد هشده بر روی آثار موز های حاکی از آن است که علاوه بر ویژگ یهای ظاهری، جنب ههای
معنوی نیز دارد. گاهی به نشانه آسمان پرستاره، تز یینی و تجملی است و گاهی نیز ب هعنوان یکی از
نشان ههای فضای بهشتی به شمار م یرود و نمایی از بهشت را تداعی م یکند. در طول دوره اسلامی
تغ ییراتی از نظر بصری و شکلی، نحوه ترکی ببندی و جایگاه قرارگیری این پرنده بر روی آثار
هنری ب هویژه بافت هها، ایجاد شده است و اغلب ب هصورت زوج و به شکل تقارن محوری و معمولاً
در دو طرف درخت زندگی به تقلید از نقوش ساسانی، نقش بسته است و زاویه قرارگیری آ نها از
نی مرخ و با دنباله گشوده و اکثرا به سمت بالا م یباشد که یا درون قا بهایی ب هصورت تک، یا جفت
و یا ب هصورت آزاد در حالت سکون و یا در حال حرکت در متن بافته وجود دارند.

کلیدواژه‌ها


فهرست منابع فارسی:
- الوند،احمد(1355)، صنعت نساجی ایران از دیرباز تا امروز(بمناسبت برگزاری جشن2500 سال بنیانگذاری شاهنشاهی ایران)، دانشکده صنعتی پلی تکنیک ایران.
- اوحدی نیا،حسن(1387)، راهنمای پرورش طیور مزرعه، چاپ اول، علم و قلم،تهران.
- التونجی، محمد(1373)، فرهنگ فارسی-عربی. چاپ اول، هیرمند،تهران.
-آریانپور کاشانی،عباس(1372)، فرهنگ کامل جدید انگلیسی فارسی (جلد اول تا چهارم A-R ). امیرکبیر، تهران.
- اسماعیل علام،نعمت(1386)، هنرهای خاورمیانه در دوران اسلامی،ترجمه عباسعلی تفضلی،چاپ دوم،آستان قدس رضوی.
- بیکر،پاتریشیا(1385)، منسوجات اسلامی،ترجمه مهناز شایسته فر، چاپ اول،مؤسسه مطالعات هنر اسلامی،تهران.
- بصام.سید جلال الدین، فرجو. محمد حسین و ذریه زهرا.سید امیر احمد(1383)، رؤیای بهشت(هنر قالی بافی ایران)،  جلد اول، تا 14،تهران
- پوپ،آرتور و آکرمن،فیلیس(1387)، سیری در هنر ایران جلد دوم.ویرایش زیر نظر سیروس پرهام،چاپ اول، علمی و فرهنگی،تهران.
- پوپ.آرتور،شاهکارهای هنر ایران(1384)،اقتباس و نگارش پرویز خانلری، انتشارات علمی و فرهنگی.
- پوپ،آرتور و آکرمن،فیلیس(1387)،سیری در هنر ایران جلد پنجم (از دوران پیش از تاریخ تا امروز ).ویرایش زیر نظر سیروس پرهام.چاپ اول، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران. 
- تاجدینی،علی(1383)، فرهنگ نمادها و نشانه ها در اندیشه مولانا، سروش، تهران.
- تمیزی،مهدی(1386)، طاووس و نگاره های اصفهان، در اولین ماه نامه تخصصی جهانی هنر صنایع دستی، عتیقه و دکوراسیون (هنر زمان)، سال اول شماره2، شهریور.
- تناولی.پرویز( 1387)، طلسم گرافیک سنتی ایران،بن گاه، تهران.
- جابز،گرترود(1370)، سمبل ها(کتاب اول: جانوران)، ترجمه محمد رضا بقاپور،جهان نما، تهران.
- حقیقت، عبدالرفیع(1369)،تاریخ هنر ملی و هنرمندان ایرانی از کهن ترین زمان تاریخ تا پایان دوره قاجار از مانی تا کمال الملک، شرکت مؤلفان و مترجمان ایران، تهران.
- خزائی.محمد(1386)، نقش نمادین طاووس در هنرهای تزئینی ایران، در کتاب ماه هنر، آذر و دی .
- داعی الاسلام،سید محمد علی(1363)، فرهنگ نظام فارسی به فارسی با ریشه شناسی و تلفظ واژه ها به خط اوستایی جلد 3و5، دانش، تهران.
- دوبوکور،مونیک(1373)، رمزهای زنده جان ،ترجمه جلال ستاری، چاپ اول، نشر مرکز، تهران.
- دیماند.م.س(1389)، راهنمای صنایع اسلامی، ترجمه دکتر فریار.انتشارات علمی و فرهنگی.چاپ چهار.
- ریاضی،محمدرضا (1382)،طرح ها و نقوش لباس ها و بافته های ساسانی،گنجینه هنر، تهران.
- روح فر،زهره(1379)، نگاهی بر پارچه بافی دوران اسلامی، سازمان میراث فرهنگی کشور و سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت )،چاپ اول.
- راسخ،حسن بیگی و رسولی با همکاری سید صدر(1361)، نساجی سنتی.سازمان صنایع دستی ایران.
- رئیسی،ایمان(1391)، باغ ایرانی، بیش متنی در هنرهای سنتی، در کتاب ماه هنر شماره166، تهران .
- زکی،محمد حسن(1366)، صنایع ایران بعد از اسلام. ترجمه محمدعلی خلیلی،اقبال، تهران.
- زابلی نژاد، هدی(1390)، مطالعه تطبیقی تصویری نقوش پارچه های دوره ساسانی و قاجار، در کتاب ماه هنر شماره161، بهمن.
- سوری،آزاده(1397)، پژوهشی در نقش پردازی گلیم قشقایی فارس، در نشریه هنرهای زیبا- هنرهای تجسمی، دوره23 شماره2 ص61.
- سیوری، راجر (1372)، ایران عصر صفوی، ترجمه کامبیز عزیزی، نشر مرکز، تهران.
- شیخی نارانی،هانیه(1389)، نشانه شناسی پرنده، طاووس، در دو فصلنامه علمی- پژوهشی هنرهای تجسمی نقش مایه، سال سوم،شماره پنجم، بهار و تابستان.
- شوالیه.ژان و گربران.آلن(1379)، فرهنگ نمادها (جلد چهارم،ش- گ)، ترجمه سودابه فضایلی، چاپ اول،جیحون، تهران
- صباغ پورآرانی، طیبه(1388)، مطالعه تطبیقی جلوه های شکار در فرش های صفویه و قاجار، در فصلنامه تحلیلی- پژوهشی نگره شماره10، بهار.
- صباغ پورآرانی، طیبه. شایسته فر، مهناز (1389)،بررسی نقش مایه نمادین پرنده در فرش های صفویه و قاجار از نظر شکل و محتوا، در فصلنامه تحلیلی- پژوهشی نگره شماره14، بهار.
- صلواتی،مرجان(1388)، عظمت نماد طاووس در چنته بافی زنان ایلات قشقایی فارس، در فصلنامه تخصصی هنرهای تجسمی نقش مایه سال دوم، شماره سوم، بهار و تابستان.
- طالب پور، فریده(1386)،تاریخ پارچه و نساجی در ایران. دانشگاه الزهرا(سلام الله علیها)چاپ اول
- علی پور.علی، "طاووس در فرهنگ و ادب فارس(2)" در نشریه پایگاه نور، شماره11، 1389.
- عناویان،رحیم و ژرژ(1386)، زیر نظر تومویوکی یامانوبه، ترمه های سلطنتی ایران و کشمیر، چاپ اول فرهنگستان هنر.
- کوه نور،اسفندیار،(1384)،جلوه گری نقوش هنری در آثار هنرهای سنتی ایران، جلد دوم، نور حکمت .
- کونل، ارنست(1355)، هنر اسلامی، ترجمه هوشنگ طاهری، توس، تهران.
- کوپر، جی سی(1386)، فرهنگ مصور نمادهای سنتی، ترجمه ملیحه کرباسیان، فرنگ نو، تهران.
- گریشمن(1350)، تاریخ ایران از اغاز تا اسلام، ترجمه محمد معین، چاپ چهارم، دنیای کتاب.
- محمد ابن محمود بن احمد طوسی(1345)،عجائب المخلوقات، به اهتمام منوچهر ستوده، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- معلم،مرتضی(1380)، فرهنگ کامل جدید فارسی-فرانسه، جلد دوم ط-ی. امیرکبیر،تهران.
- ملول،غلامعلی(1384)، بهارستان(دریچه ای به قالی ایران)، چاپ اول، زرین و سیمین، تهران.
- معینی،حمیدرضاو فریدالدین(1381)،منتخب صبا.نور حکمت ،تهران.
- نفیسی. علی اکبر(1355)، فرهنگ نفیسی (ناظم الاطبا) ،جلد سوم ،چاپ افست مروی.
- وند شعاری،علی و نادعلیان،احمد(1385)، تجلی عرفان در قالی های عصر صفویه، در فصلنامه تحلیلی-پژوهشی نگره، شماره2و3، بهار و تابستان.
- هال.جیمز (1383)، فرهنگ نگاره ای شرق و غرب، ترجمه رقیه بهزادی، فرهنگ معاصر، تهران.
- یاحقی،محمد جعفر(1386)،فرهنگ اساطیر و داستان واره ها در ادب فارسی. فرهنگ معاصر.
- یعقوبیان،اروین(1384)، طاووس زیباترین پرنده روی زمین، شکار و طبیعت،ش. 90 (بهمن و اسفند): 33 -37
 
 
■ فهرست منابع لاتین:
- Benton, William.)1943-1947(The New Encyclopaedia Britannica .Publisher :
- Ghanbari.Abdollah, Kashef. Zahra,(2011), An English Persian  Dictionary of Arts &Cultural Relations, jungle publications.
- Hook,Patrick. Birds of the world.Publisher by TAJ Books 2008,27. Ferndown garden cobham.
- Hali:  the International Magazine of Antiques, Carpet and Textiles , vol 6 no1 ,1983.
- Hali: October/November/December,1986, Issue 32, the International Magazine of Antiques, Carpet and Textiles
- Hali: March/April,2002, Issue 121, the International Magazine of  Antiques, Carpet and Textiles.
- M. Golfer. Jorgensen,(1986), Medieval Islamic Symbolism and the Painting in the Cefalu Cathedral, Leiden: E.J. Brill.
- Petit LAROUSSE illustrate,1975, libraries' larousse /17/rue du Montparnasse, et boulevard Raspail,114.Paris
- Janson.H.W, Dora  Jane, A History Of Art ,First Published  Britain in 1962 and  this new Edition     Published 1970 , Reprinted 1971, 1972 and 1974.
- J.Grube. Ernst , G.Sims.Eleanor ,(1989), Islamic Art III , Copy right by the Islamic Art Foundation , New York 
- Oxford (Advanced learner's Dictionary)/ Eighth edition Editor Joanna Turnbull.
 
- Sakhai.Essie(1988), Persian Rugs and Carpet the Fabric of Life/ Edit by Ian Bennett.
- Wearden, Jennifer, 2003, Oriental Carpets and their Structure ,Highlights from the V&A Collection/ Photography by Ian Thomas/ V&A Publications.
- < http:// rasekhoon.net طاووس در فرهنگ و ادب فارسی.علی علیپور. 17/8/1389
- < https://www.eavar.com/fa/blog/2019/2/26/141661/habsburg-empire/تاریخچه خاندان هابسبورگ1397/12/8