مطالعه تطبیقی تزئینات محراب‌های مسجد-مدرسه زوزن و مسجد فرومد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه صنایع دستی، دانشکده هنرهای کاربردی، دانشگاه هنر، تهران، ایران

2 کارشناس ارشد گرافیک، موسسه آموزش عالی فردوس، تهران، ایران.

چکیده

محراب‌های مسجد-مدرسه زوزن و مسجد فرومد از یادگارهای معماری عصر سلجوقی و ایلخانی است که به لحاظ ارزش تزیینات گچ‌بری و نوع نوشتار درخور توجه و قابل‌تأمل‌ می­باشند. شناخت شباهت‌ها و تفاوت‌های تزیینات و خوانش کتیبه محراب‌ها از اهداف مقاله حاضر بوده که با این سؤال آغاز می‌شود ساختار بصری کتیبه و آرایه در این دو محراب چیست؟ روش پژوهش توصیفی، تحلیلی و تاریخی و جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای و میدانی است. متن کتیبه‌های محراب زوزن با آیاتی از سوره‌های مبارکه مائده و مؤمنون با خط تزیینی کوفی و محراب فرومد به آیاتی از سوره‌های مبارکه مریم، حج و بقره با خط کوفی تزیینی، ثلث و رقاع مزین گردیده است. یافته‌ها نشان می‌دهند ساختار و ترکیب‌بندی خط نگاره‌های محراب‌ها مشخصاً شاهد اصل هماهنگی در بستر کتیبه‌های محراب مسجد زوزن و تنوع در محراب مسجد فرومد می‌باشد. نگاره‌های محراب زوزن صرفاً تزیینی و در محراب فرومد در راستای هماهنگی با نوشتار است و فضای در اختیار هنرمندِ کتیبه‌نویس و طراح، با درایت استفاده گردیده و از منظر تناسبات طلایی مسجد فرومد از فضای بسیار پویاتری برخوردار است.

کلیدواژه‌ها


آیت‌اللهی، حبیب‌الله. (1377). مبانی نظری هنرهای تجسمی. تهران: سمت.
پوپ، آرتور آپهام، و فیلیس اکرمن. (1387). سیری در هنر ایران. ترجمه نجف دریابندری و دیگران. تهران: علمی و فرهنگی.
پیرنیا، غلامحسین. (1390). سبک‌شناسی معماری ایرانی. تهران: سروش دانش.
حاتم، غلامعلی. (1379). معماری اسلامی ایران در دوره سلجوقی. تهران: جهاد دانشگاهی.
حلیمی، محمدحسین. (1390). زیبایی‌شناسی خط در مسجد جامع اصفهان. تهران: قدیانی.
حمیدی، بهرام. (1390). «آرایه‌های تزیینی گچ‌بری دوره سلجوقی». کتاب ماه هنر. (شماره 151)، 93-88.
خوارزمی، مهسا، و همکاران. (1391). «مطالعه‌ای در نقوش هندسی تزیینات معماری در مساجد گناباد، ملک زوزن و فریومد». هنرهای زیبا، هنرهای تجسمی. (شماره 3)، 23-13.
زمرشیدی، حسین. (1388). مسجد در معماری ایران. تهران: زمان.
شاطریان، رضا. (1390). تحلیل معماری مساجد ایران. تهران: نورپردازان.
شریفی، آزاده، و حسن راهنمای. (1386). «بررسی نقوش تزیینی مساجد دوره خوارزمشاهیان در خراسان». کتاب ماه هنر. (شماره 109 و 110)، 40-32.
عابدی نژاد، محمدحسن. (سال تولید 93-95). «مستند نگینی بر خاک:. شبکه مستند سیما. به سفارش شبکه استانی سمنان.
قلیچ خانی، حمیدرضا. (1388). فرهنگ واژگان و اصطلاحات خوشنویسی. تهران: نشر روزنه.
کار گروهی. (1378). معماری مساجد (مجموعه مقالات همایش معماری مسجد؛ گذشته، حال، آینده). تهران: دانشگاه هنر.
گدار، آندره. (1365). آثار ایران. ترجمه ابوالحسن سروقد مقدم. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
لباف خانیکی، رجبعلی، و فرامرز صابر مقدم. (1385). مساجد خراسان (از آغاز تا دوران معاصر). مشهد: اداره کل امور فرهنگی با همکاری سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان خراسان رضوی.
مولوی، عبدالحمید. (1383). آثار باستانی خراسان. تهران: دانشگاه تهران.
ویلبر، دونالد ن. (1346). معماری اسلامی ایران در دوره ایلخانان. ترجمه عبدالله فریار. تهران: علمی و فرهنگی.
کارگری، اکرم. (1389). «سیر تحول نقوش و کتیبه‌های مسجد جامع فرومد». پایان‌نامه‌ کارشناسی‌ ارشد رشته صنایع‌دستی. دانشگاه هنر اصفهان.