مقایسه شکلی میان شیوه خط نسخ ایرانی و نسخ عثمانی ( با تاکید بر آثار احمد نیریزی و حافظ عثمان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه هنر اسلامی، تبریز، ایران

چکیده

در انتساب دادن مطلب یا شیوه ای از خوشنویسی، به اصطلاحها و واژگانی روبرو هستیم که فهم آن جز برای هنرمند و متخصصین این موضوع، روشن نمیگردد. یکی از این واژگانِ خوشنویسی، نسخِ ایرانی است که تمایزش با دیگر گونه‌های نوشتاری در خط نسخ کمتر پرداخته شده است. در واقع ذات و شاکله اصلی شکلی خط نسخ به شیوه‌های ایرانی و عثمانی و غیره یکسان بوده، اما با دگرگونی بیان شکلی، به نام شیوه آن محل نامیده می شود. تمایز میان دو لهجه از خط نسخ در نگاه نخست، پنهان می نماید، ولی پس از کمی ژرف نگری با کشف تمایزهایی از جمله: تفاوت در زاویه حرکت کلمه ها و حروف، میزان انحنا و دور متفاوت در دو شیوه، تغیر شکل در برخی از تک حرفها، تمایز قوت و ضعف در اتصالها و غیره. مشخص می-گردد که دو شیوه نوشتاری با دو بیان جداگانه در تنظیم قواعد آن وجود داشته است. در این راستا مهم ترین پرسش این مقاله: تمایز و ویژگی های دو لهجه از نسخ ایرانی و نسخ ترکی از نظر بصری کدامند؟ در جهت رسیدن به نتیجه، این پژوهش به روش قیاسی و با تاکید بر مطالعه کمی، و استناددهی به تصویر و نمونه‌ها انجام یافته است.

کلیدواژه‌ها


-          باورز، جان(1386) آشنایی با فرم و عملکرد، کیوان جورابچی، تهران. روزنه
-          بخشی،علیرضا(1394) سبک شناسی خط نسخ فارسی، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته پژوهش هنر به راهنمایی اصغر فهیمی فر. دانشگاه تربیت مدرس
-          برک، سلیمان(1396) خوشنویسیان استانبول، ثریا منیری و مهدی قربانی، تهران. پیکره
-          برومند ، بهرام (1385) زندگی نامه احمد نیریزی ، گردهمایی مکتب اصفهان، تهران.  فرهنگستان هنر
-          بلر،شیلا(1396) خوشنویسی اسلامی، ولی­الله کاووسی، تهران. فرهنگستان هنر
-          پاکباز ، رویین (1379) دایره المعارف هنر ، تهران.  فرهنگ معاصر
-          جباری، صداقت؛ رضوی فر،حسین(1391) تحلیل و بررسی خوشنویسی بوستان سعدی موزه ملک، هنرهای زیبا، دوره 17- شماره 3- صص 33-40
-          خلیلی ، ناصر(1381) پس از تیمور ، ترجمه پیام بهتاش، مجموعه هنر اسلامی ، تهران.  نشر کارنگ
-          استنلی،تیم و بیانی، منیژه(1381) کمال آراستگی، ترجمه پیام بهتاش، مجموعه هنر اسلامی، تهران. نشر کارنگ
-          جیمز،دیوید (1381) هنر قلم، ترجمه پیام بهتاش، مجموعه هنر اسلامی، تهران.  نشر کارنگ
-          دروش، فرانسوا(1394) قرآنهای اموی، مرتضی کریمی­نیا، تهران. هرمس
-          سرمدی، عباس(1380) دانشنامه هنرمندان ایران، تهران.  هیرمند
-          سمسار، محمدحسن(1377) احمد نیریزی در دائره­المعرف بزرگ اسلامی ج 7،
-          شریفی زیندشتی(1387) نظری اجمالی بر مکاتب رایج در خوشنویسی نستعلیق، کتاب ماه هنر شماره 152- صص 102- 112
-          صفی­پور، علی­اکبر و طبیعی، منصور(1390) مجموعه مقالات کنگره احمدنیریزیری، نیریز. ادیب مصطفوی
-          فسکایا،و الف کراچکو (1387) کتیبه های تزئینی به خط نسخ در سیری در هنر ایران، ترجمه هوشنگ راهنما ، تهران. علمی فرهنگی
-          فضائلی، حبییب الله(1366) اطلس خط، اصفهان. مشعل
-          فضائلی،حبیب­الله(1388) تعلیم خط، تهران.  سروش
-          فلسفی، امیر(1386) مرقع آقافتعلی یا میرخلیل قلندر، نامه بهارستان- شماره 14 و 13- صص 119-130
-          قمی، قاضی منشی(1368) گلستان هنر، تهران. منوچهری
-          لینگز، مارتین(1377) هنر خط و تذهیب قرآنی، مهرداد قیومی بیدهندی، تهران.  گروس
-          مرادی خلج، محمد مهدی (1385)  زندگی نامه احمد نیریزی ، سرآمد نسخ نویسان- گردهمایی مکتب اصفهان- فرهنگستان هنر
-          موسوی جزایری، سیدوحید(1389)خط و خوشنویسی، تهران. کتاب آبان
-          نیریزی (2535) قرآن آریامهری، تهران.  انتشارات بانک ملی
-          نراقی، حسین و محمدی زاده (1369) مرقعات کتابخانه مرکزی آستان رضوی. مشهد. ناشر آستان قدس رضوی
-          موزه رضا عباسی (1390) منتخب آثار، نشر سبحان نور
-          مهدی زاده و رزاقی ، حسین (1369) مرقعات کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد. ناشر آستان قدس رضوی
-          گنجینه ناشناخته (1387)آلبوم مرقعات موزه آستانه مقدسه قم
-          هاشمی­نژاد، علیرضا(1393) سبک شناسی خوشنویس قاجار، تهران. فرهنگستان هنر
-          هاشمی­نژاد،علیرضا(1397) یاقوت مستعصمی و سبک­شناسی قلم نسخ در از صفا تا شان، کرمان. نشر مانوش
-          Abrams Harry n.- Letters in gold – The Metropolion Museum of Art . new York. 1998
-          : www.calligraphtqalam.com-