نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری پژوهش هنر دانشگاه هنر، عضو هیئت‌علمی دانشگاه علم و فرهنگ ، تهران، ایران.

2 استاد گروه پژوهش هنر، دانشکده علوم نظری، دانشگاه هنر، تهران، ایران

چکیده

مقاله حاضر پژوهشی کیفی و مطالعه‌ای‌ موردی است که باهدف آشنایی با عوامل تاثیرگذار بر تغییر رمزگان فرهنگی در دوره قاجار و شناسایی تحولات در زمینه لباس زنان این عصر به‌مثابه یکی از مظاهر فرهنگی ایران عهد قاجار انجام گرفته‌است و با استفاده از نظریه تغییر فرهنگی روبرت وسنو، در پی پاسخ به این پرسش‌ است که در دوره قاجار از عهد ناصرالدین شاه به بعد چه تحولاتی در لباس زنان قاجار ایجاد شد؟ و چه عواملی این تغییرات را تعیین نمودند؟
نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد، دو رویداد تاریخی؛ حکومت ناصرالدین شاه و انقلاب مشروطه به مثابه نقاط عطفی درتاریخ قاجار، رمزگان فرهنگی، از جمله لباس زنان قاجار را دستخوش تغییرات اساسی ساختند. بنابراین می‌توان گفت، حرکت بسوی نوگرایی، ملی‌گرایی با دو گرایش باستان‌گرایی و غرب‌گرایی را به چالشی مهم برای جامعه آن‌وقت بدل ساخت که در نهایت به هژمونی ملی‌گرایی غربگرا و رواج کامل لباس اروپاییان در میان زنان قاجار در دوران احمد شاه انجامید. نخست ناصرالدین شاه که خود از حامیان اصلی مدرنیته بود و پس از آن انقلاب مشروطه به زنان مجالی داد که با مقایسه خود با زنان غربی نیازهایشان را مطرح کنند و پوشش و حجاب زنان نیز از این قاعده مستثنی نبود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Influential factors on changing the cultural codes and evolution of Qajar women's dresses (from the reign of Nasir al-Din Shah to the end of the Qajar period)

نویسندگان [English]

  • Fershteh Kiavash 1
  • Mohammad Taghi Ashuri 2

2 Department of Art Research, School of Applied Arts, Tehran University of Art, Tehran, Iran

چکیده [English]

The Russo-Iranian wars in the first half of the 18th century during the Qajar period and Iran's defeat were a preface for Iran's entry into the modern world, but the encounter with the West during the Qajar period was of another kind. In this section, modernity affected the intellectuals' opinions and thoughts and ultimately led to cultural changes, which are in turn the result of cultural codes variation in each society. Clothing is one of the most important manifestations of cultural codes variation. In this vein, we can refer to factors such as sending students to Europe, establishing new schools, trading with foreigners, dispatching and reception of ambassadors and official and unofficial representatives, and formation of Constitutional Revolution that paved the way for socio-cultural space in which a new structure was created in women's dress and appearance.
The current research is a qualitative case study conducted with the aim to get familiar with factors affecting cultural codes variation in Qajar period and identify evolutions with regard to Qajar women's dress as one of the cultural manifestations of Iran in Qajar period. Using Robert Wuthnow's Cultural Change Theory, this research seeks to answer this question: what changes were made in Qajar women's clothing in the Qajar period and after Nasir al-Din Shah era? and what factors determined these changes?
The obtained results show that, at first, the rule of Nasir al-Din Shah, and then, Constitutional Revolution can be identified as two important historical turning points that changed cultural codes, including the Qajar women's dress. Nasir al-Din Shah, the longest-reigning monarch among Qajar monarchs, was one of the main sponsors of modernity and paved the way for a new kind of clothing among harem women. Extensive communication with the West, import of European goods and the willingness of a group of intellectuals to western manifestations were among other factors directly affecting the clothing style of Qajar women in this period. Then in Constitutional Revolution, the women stated their needs by comparing themselves with western women; and seeking to their social status, they participated in social activities. In this regard, we can refer to journals published for women with female editorial staff, which had been converted to a center to write different perspectives on Qajar women's clothing and veil. Additionally, modernization measures such as establishing modern schools which had replaced traditional clothing with European clothing, recruiting Europeans in bureaucratic agencies, and formation of women's associations are among other factors that provided the required platform for evolution in cultural codes. It can be said that moving towards modernism made nationalism with its two orientations of westernization and archaism an important challenge for the society of that time, which finally, led to western nationalist hegemony, and at last, during Ahmad Shah's era it led to the complete prevalence of European clothing among Qajar women.

کلیدواژه‌ها [English]

  • modernism
  • cultural codes
  • women's clothing
  • constitution revolution
  • Naser al-Din Shah Qajar
-          اباذری، مانا. حبیب الله طیبی(1396)، مطالعه تطبیقی پوشاک بانوان قبل و بعد از سفر ناصرالدین شاه به فرنگ (مطالعه موردی: لباس سنتی و لباس تجدد بانوان)، دو فصلنامه علمی- ترویجی پژوهش هنر، سال هفتم، شماره سیزدهم، بهار و تابستان، ص15-30.
-          بامداد، بدرالزمان(1347)، زن ایرانی از مشروطیت تا انقلاب سفید، ابن سینا، تهران.
-          جهانبگلو، رامین(1380). ایران و مدرنیته: گفتگوهایی با پژوهشگران ایرانی و خارجی در زمینه­ی رویارویی ایران با دستاوردهای جهان مدرن، چاپ دوم، نشر گفتار، تهران.
-          ملکی دلارستاقی، روزبه(1393)، بررسی تأثیر موقعیت اجتماعی عکاس و مخاطب در دوره قاجار، پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته عکاسی، دانشگاه هنر، تهران.
-          ذکاء، یحیی(1336)، لباس زنان ایران از سده سیزدهم هجری تا امروز، اداره موزه­ها و فرهنگ عامه، تهران.
-          رستمی، الهه(1379)، جنسیت، اشتغال و اسلام­گرایی، ترجمه رویا رستمی، جامعه ایرانیان، تهران
-          رهبرنیا، زهرا. پریسا نیک جری(1392)، تاثیر تحولات اجتماعی و فرهنگی دوره مشروطه بر تن پوش مردمان عصر قاجار، چیدمان، سال دوم، شماره دوم، ص142-151.
-          ساناساریان، الیز(1384)، جنبش حقوق­زنان در ایران، ترجمه نوشین احمدی خراسانی، نشر اختران، تهران.
-          سرنا، کارلا(1362)، آدم­ها و آیین­ها (سفرنامه مادام کارلاسرنا)، ترجمه علی اصغر سعیدی، زوار، تهران
-          شایگان، داریوش(1386)، آسیا دربرابر غرب، چاپ پنچم، انتشارات امیرکبیر، تهران
-          شریعت­پناهی، سیدحسام­الدین(1372)، اروپایی­ها و لباس ایرانیان، قومس، تهران.
-          شهشهانی، سهیلا(1396)، پوشاک دوره­قاجار، فرهنگسرای میردشتی، تهران
-          صادقی، فاطمه(1392)، کشف حجاب؛ بازخوانی یک پرونده مدرن، نشر نگاه معاصر، تهران.
-          ضیا؛پور، جلیل(1349)، پوشاک زنان ایران از چهارده­قرن پیش تا آغاز دوره شاهنشاهی پهلوی، نشر وزارت فرهنگ و هنر، تهران.
-          عراقچیان، مهدی. محمد ستاری(1389)، عکاسی قاجار: نگاه شرقی، نگاه غربی، نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، شماره 42 ص45-56.
-          قدیمی قیداری، عباس(1393)، تداوم و تحول تاریخ­نویسی در ایران عصرقاجار، پژوهشکده تاریخ­اسلام، تهران.
-          کریمیان، علی(1391)، حفظالصحه نسوان و اطفال در آینه نخستین نشریه زنان ایران، دانشنامه صارم، سال اول، شماره2، ص65-71.
-          کولیور رایس، کلارا(1366)، زنان ایرانی و راه و رسم زندگی آنان، ترجمه اسدا... آزاد، آستان قدس رضوی، مشهد.
-          گودرزی (دیباج)، مرتضی(1380)، جستجوی هویت در نقاشی معاصر ایران،  انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
-          لاری،مریم(1392)، راز نگار، فرهنگستان هنر، تهران.
-          مهرآیین، مصطفی(1386)، شرایط تولید فرهنگ، ریشه­های ظهور مدرنیسم اسلامی در هند، مصر و ایران، رساله دکتری، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، گروه جامعه­شناسی.
-          نجمی، شیرین(1395)، پوشاک و زیورآلات بانوان دوره قاجار، مگستان، تهران.
-          ماه­نامه یغما(1327ق)، تهران، سال اول، شماره چهارم. 
-          عالم نسوان، (1338ق)، شماره 5، ص 8.
-          جهان زنان، (1340ق)، سال دوم ،شماره 2، ص2.
 
با سپاس از آرشیو عکس و نشریه الکترونیکی موسسه مطالعات معاصر ایران
 منابع لاتین
-          Wuthnow, Robert. 1987. Meaning and Moral order: Explorations in Cultural Analysis. Berkeley: university Of California Press.
-          Wuthnow, Robert. 1989. Communities of Discourse: Ideology and Social Structure in the Reformation, the Enlightenment, and European Socialism. Cambridge: Harvard Uni. Press.
WWW.qudsonline.ir:cod:272986,1394:11:54