نقش عوامل فرهنگی بر تحول لباس زنان از سلطنت ناصرالدین شاه تا پایان دوره قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری پژوهش هنر دانشگاه هنر، عضو هیئت‌علمی دانشگاه علم و فرهنگ ، تهران، ایران.

2 استاد گروه پژوهش هنر، دانشکده علوم نظری، دانشگاه هنر، تهران، ایران

چکیده

مقاله حاضر پژوهشی کیفی و مطالعه‌ای‌ موردی است که باهدف آشنایی با عوامل تاثیرگذار بر تغییر رمزگان فرهنگی در دوره قاجار و شناسایی تحولات در زمینه لباس زنان این عصر به‌مثابه یکی از مظاهر فرهنگی ایران عهد قاجار انجام گرفته‌است و با استفاده از نظریه تغییر فرهنگی روبرت وسنو، در پی پاسخ به این پرسش‌ است که در دوره قاجار از عهد ناصرالدین شاه به بعد چه تحولاتی در لباس زنان قاجار ایجاد شد؟ و چه عواملی این تغییرات را تعیین نمودند؟
نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد، دو رویداد تاریخی؛ حکومت ناصرالدین شاه و انقلاب مشروطه به مثابه نقاط عطفی درتاریخ قاجار، رمزگان فرهنگی، از جمله لباس زنان قاجار را دستخوش تغییرات اساسی ساختند. بنابراین می‌توان گفت، حرکت بسوی نوگرایی، ملی‌گرایی با دو گرایش باستان‌گرایی و غرب‌گرایی را به چالشی مهم برای جامعه آن‌وقت بدل ساخت که در نهایت به هژمونی ملی‌گرایی غربگرا و رواج کامل لباس اروپاییان در میان زنان قاجار در دوران احمد شاه انجامید. نخست ناصرالدین شاه که خود از حامیان اصلی مدرنیته بود و پس از آن انقلاب مشروطه به زنان مجالی داد که با مقایسه خود با زنان غربی نیازهایشان را مطرح کنند و پوشش و حجاب زنان نیز از این قاعده مستثنی نبود.

کلیدواژه‌ها


-          اباذری، مانا. حبیب الله طیبی(1396)، مطالعه تطبیقی پوشاک بانوان قبل و بعد از سفر ناصرالدین شاه به فرنگ (مطالعه موردی: لباس سنتی و لباس تجدد بانوان)، دو فصلنامه علمی- ترویجی پژوهش هنر، سال هفتم، شماره سیزدهم، بهار و تابستان، ص15-30.
-          بامداد، بدرالزمان(1347)، زن ایرانی از مشروطیت تا انقلاب سفید، ابن سینا، تهران.
-          جهانبگلو، رامین(1380). ایران و مدرنیته: گفتگوهایی با پژوهشگران ایرانی و خارجی در زمینه­ی رویارویی ایران با دستاوردهای جهان مدرن، چاپ دوم، نشر گفتار، تهران.
-          ملکی دلارستاقی، روزبه(1393)، بررسی تأثیر موقعیت اجتماعی عکاس و مخاطب در دوره قاجار، پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته عکاسی، دانشگاه هنر، تهران.
-          ذکاء، یحیی(1336)، لباس زنان ایران از سده سیزدهم هجری تا امروز، اداره موزه­ها و فرهنگ عامه، تهران.
-          رستمی، الهه(1379)، جنسیت، اشتغال و اسلام­گرایی، ترجمه رویا رستمی، جامعه ایرانیان، تهران
-          رهبرنیا، زهرا. پریسا نیک جری(1392)، تاثیر تحولات اجتماعی و فرهنگی دوره مشروطه بر تن پوش مردمان عصر قاجار، چیدمان، سال دوم، شماره دوم، ص142-151.
-          ساناساریان، الیز(1384)، جنبش حقوق­زنان در ایران، ترجمه نوشین احمدی خراسانی، نشر اختران، تهران.
-          سرنا، کارلا(1362)، آدم­ها و آیین­ها (سفرنامه مادام کارلاسرنا)، ترجمه علی اصغر سعیدی، زوار، تهران
-          شایگان، داریوش(1386)، آسیا دربرابر غرب، چاپ پنچم، انتشارات امیرکبیر، تهران
-          شریعت­پناهی، سیدحسام­الدین(1372)، اروپایی­ها و لباس ایرانیان، قومس، تهران.
-          شهشهانی، سهیلا(1396)، پوشاک دوره­قاجار، فرهنگسرای میردشتی، تهران
-          صادقی، فاطمه(1392)، کشف حجاب؛ بازخوانی یک پرونده مدرن، نشر نگاه معاصر، تهران.
-          ضیا؛پور، جلیل(1349)، پوشاک زنان ایران از چهارده­قرن پیش تا آغاز دوره شاهنشاهی پهلوی، نشر وزارت فرهنگ و هنر، تهران.
-          عراقچیان، مهدی. محمد ستاری(1389)، عکاسی قاجار: نگاه شرقی، نگاه غربی، نشریه هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، شماره 42 ص45-56.
-          قدیمی قیداری، عباس(1393)، تداوم و تحول تاریخ­نویسی در ایران عصرقاجار، پژوهشکده تاریخ­اسلام، تهران.
-          کریمیان، علی(1391)، حفظالصحه نسوان و اطفال در آینه نخستین نشریه زنان ایران، دانشنامه صارم، سال اول، شماره2، ص65-71.
-          کولیور رایس، کلارا(1366)، زنان ایرانی و راه و رسم زندگی آنان، ترجمه اسدا... آزاد، آستان قدس رضوی، مشهد.
-          گودرزی (دیباج)، مرتضی(1380)، جستجوی هویت در نقاشی معاصر ایران،  انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
-          لاری،مریم(1392)، راز نگار، فرهنگستان هنر، تهران.
-          مهرآیین، مصطفی(1386)، شرایط تولید فرهنگ، ریشه­های ظهور مدرنیسم اسلامی در هند، مصر و ایران، رساله دکتری، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، گروه جامعه­شناسی.
-          نجمی، شیرین(1395)، پوشاک و زیورآلات بانوان دوره قاجار، مگستان، تهران.
-          ماه­نامه یغما(1327ق)، تهران، سال اول، شماره چهارم. 
-          عالم نسوان، (1338ق)، شماره 5، ص 8.
-          جهان زنان، (1340ق)، سال دوم ،شماره 2، ص2.
 
با سپاس از آرشیو عکس و نشریه الکترونیکی موسسه مطالعات معاصر ایران
 منابع لاتین
-          Wuthnow, Robert. 1987. Meaning and Moral order: Explorations in Cultural Analysis. Berkeley: university Of California Press.
-          Wuthnow, Robert. 1989. Communities of Discourse: Ideology and Social Structure in the Reformation, the Enlightenment, and European Socialism. Cambridge: Harvard Uni. Press.
WWW.qudsonline.ir:cod:272986,1394:11:54