روابط تولید قدرت در سوگنگارة شستن و عطرآگین کردن پیکر رستم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری هنراسلامی، دانشگاه هنر، تهران، ایران / هیات علمی دانشکده هنر و معماری دانشگاه علم و فرهنگ، تهران، ایران

2 دانشیار دانشگاه هنر، تهران، ایران

چکیده

شــاهنامه فردوســی، نمونــه برجســته ادبیــات پهلوانــی و پربســامدترین متــن در بیــن کتابهــای مصــور ایــران اســت. قــدرت و روابــط تولیــد آن در داســتانهای ایــن رزمنامــه و بهویــژه در روایــت زایــش و مــرگ پهلوانانــی همچـون رسـتم بـه شـیوههای گوناگـون نمـود پیـدا کـرده اسـت. مفهـوم قـدرت کـه در قـرن بیسـتم و بهخصـوص از پـی اندیشـههای میشـل فوکـو، بـه شـکل متفاوتـی صورتبنـدی شـد، موضوعـی اسـت کـه نهتنهـا در شـاهنامه، بلکــه در نگارگــری ایرانــی هــم حضــوری چشــمگیر دارد. ازایــنرو پژوهــش حاضــر بــر ایــن تــاش اســت تــا مناســبات بصــری ســوگنگارة »شستشــوی و عطرآگیــن کــردن پیکــر رســتم« )مکتــب شــیراز، ســبک اینجــو( را ِ بـا رجـوع بـه نظریـات فوکـو پیرامـون روابـط تولیـد قـدرت تحلیـل و بررسـی نمایـد. بـرای انجـام ایـن پژوهـش توصیفی-تحلیلـی، دادههـا بـه روش کتابخانـهای جمـعآوری شـدند. نتایـج نشـان میدهـد سـوگنگاره موردنظـر، بهمثابــه ابــژه و موضــوع معرفتــی اســت کــه نظیــر بســیاری دیگــر از ســوگنگارههای حماســی ایــران، مــرگ را کنشـی نمادیـن میدانـد و قصـد دارد ً وجـه حماسـی متـن را در برابـر وجـوه دیگـر )مثـا وجـه تغزلـی( تقویـت کنـد. عناصـر تصویـری کـه کمابیـش مطابـق الگـوی ثابتـی بـر ایـن نـگاره نقـش بسـتهاند، از گسسـتهای روایـی، معنایــی و شــکلی خبــر میدهنــد؛ اینچنیــن تصویــر از بازنمایــی صــرف متــن فراتــر رفتــه و واقعیــات جامعــه، همچـون قـدرت و نحـوة عمـل و توزیـع آن در اجتمـاع را بـه نیـت پندآمـوزی در ابعـاد آرمانـی نشـان میدهـد.

کلیدواژه‌ها


1- آدامووا، آ.تی و گیوزالیان، ال. تی (1383)، نگاره‌های شاهنامه، ترجمه زهره فیضی، تهران: فرهنگستان هنر  
2- ارمی‌اول، سیما (1391)؛ بررسی روابط قدرت در داستان کیخسرو بر اساس دیدگاه فوکو؛ فصلنامه پژوهش‌های ادبی، سال 9، ش 38، تهران:مرکز تحقیقات زبان و ادبیات فارسی، صص 33 تا 9
3-آقا گل‌زاده، فردوس (1385)، تحلیل گفتمان انتقادی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
4- آقایاری‌زاهد، رضا و رضازاده،نسرین (1395)، مطالعه آیین سوگواری در شاهنامه فردوسی و تاریخ بیهقی؛ دومین کنفرانس بین‌المللی ادبیات و پژوهش‌های تطبیقی در آن، گرگان: مؤسسه فرهنگی نسیم موعود
5- پورتر، ایو (1389)، آداب و فنون نقاشی و کتاب‌آرایی، ترجمه زینب رجبی، تهران: فرهنگستان هنر
6- پورداود ، (2536/1356) یسنا، بخش دوم. تهران: دانشگاه تهران
7-دریفوس، هیوبرت و رابینو، پل (1384). میشل فوکو فراسوی ساختگرایی و هرمنوتیکف ترجمه حسین بشیریه، تهران: نشرنی
8- راوندی، مرتضی (1371)، تاریخ اجتماعی ایران، ج6، تهران: نگاه
9- زرقانی، محمد (1387)، رخش و ویژگی‌های آن در شاهنامه، فصلنامه تخصصی ادبیات فارسی، ش 19، مشهد: دانشگاه آزاد اسلامی ، صص 186 - 166
10- زنهاری، رکسانا (1386)، نقد مجالسی از شاهنامة سن پطرزبورگ، فصلنامه هنر، ش 72، 1386 ، تهران: معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صص  153 تا 127
11- سلطانی، سیدعلی­اصغر (1383)، تحلیل گفتمان به مثابه نظریه و روش، نشریه علوم سیاسی، ش 28، تهران:  دانشگاه باقرالعلوم، صص 180 تا 153
12- ضیمران، محمد (1390)، میشل فوکو: دانش و قدرت، تهران: هرمس
13- فردوسی، ابوالقاسم (1967)، شاهنامه فردوسی، تصحیح متن باهتمام م.م.عثمانوف زیر نظر ع. نوشین، مسکو: دانش شعبه ادبیات خاور
14- عباچی، معصومه و فهیمی‌فر، اصغر و طاووسی، محمود (1396)، بررسی تطبیقی نگاره‌هایی از کهن‌ترین شاهنامه جهان با شاهنامه مکتب شیراز اینجو (725-758 ه.ق)، نشریه هنرهای زیبا، دوره 22، شماره 4، تهران: دانشگاه تهران، صص74 تا 63
15- کرس، کونتر و لیوون، تئو ون (1395)، خوانش تصاویر (دستور طراحی بصری)، تهران: هنر نو
16- کوپر، جی.سی(1391)، فرهنگ نماد آیینی، ترجمه رقیه بهزادی، تهران: نشر علمی
17-گری، بازیل (2535)، نگاهی به نگارگران ایران، ترجمه و حواشی فیروزشیروانلو، تهران: توس
18- گری، بازیل (1369)؛ نقاشی ایرانی، ترجمه عربعلی شروه، تهران: عصر جدید
19- هلین‌برند، رابرت (1388)، زبان تصویری شاهنامه، ترجمه سید داود طبائی، تهران: فرهنگستان هنر
20- یورگنس، ماریان و فیلیپس، لوئیز (1391). نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه هادی جلیلی، تهران: نی
21-Dreyfus,Hubert L. and Pual Rabinow-Michel(1982); Foucault:Beyond Structuralism and Hermeneutics;United ststes of America; TheUnivercity of Chicago press
22-Foucault, M,(1979).Discipline and Punish: the Birth of the Prison. Trans. By A. Sheridan. Penguin: Harmondsworth
23-Foucault, Michel(1979).Discipline and Punish, Hurley.Harmondsworth:Penguin
24-Mills.Sara; (2003)Michel Foucault; London: Routledge.