سیر تحول چهره‌نگاری پیامبران در نقاشی ایران با تاکید بر هالۀ تقدس (حدود 650-850 هـ ق)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه مطالعات عالی هنر، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه کاشان، کاشان

چکیده

کهن ترین تصاویر به جا مانده از پیامبران در نقاشی ایران در نسخ خطی سدۀ هفتم / سیزدهم یافت می شوند که از نظر چهره نگاری تفاوت خاصی با اطرافیان خود ندارند . اما در سدۀ هشتم / چهاردهم قواعد خاصی برای ترسیم شمایل پیامبران به وجود آمد که مهم ترین آنها هالۀ تقدس است . این نوشتار به دنبال بررسی چهره نگاری پیامبران - به خصوص نحوۀ تکوین و تحول هالۀ تقدس - از نیمۀ سدۀ هفتم / سیزدهم تا حدود دویست سال بعد است. بنابراین، سئوال اصلی این تحقیق چنین است: ترسیم هالۀ تقدس برای پیامبران از چه زمانی آغاز شد و از نظر فرمی چه سیر تحولی را طی کرده است ؟ این مقاله با بهره گیری از مطالعۀ کتابخانه ای و نسخه شناختی، و به روش های توصیفی - تحلیلی و تاریخی انجام شده است. نتایج نشان می دهند که تا آغاز سدۀ هشتم هجری به پیروی از سنت های تصویری قدیم برای تمام چهره ها (حتی کافران) هالۀ دوّار زرین ترسیم می شد. در بسیاری از نقاشی های اجرا شده تحت حمایت اولجایتو و ابوسعید بهادر، پیامبران جامۀ خاصی به نام «شمل» پوشیده اند و در همین زمان بود که تحت تأثیر هنرهای بودایی و بیزانس هالۀ تقدس شکل می گیرد . در اواخر دورۀ ایلخانی برای اولین بار شاهد ترسیم هالۀ تقدس برای حضرت رسول(ص) هستیم که اغلب به صورت لکه های ابر است. در عصر جلایریان هالۀ شعله سان رواج می یابد که در هنر تیموری نیز با تزیینات پُرکارتر دنبال می شود.

کلیدواژه‌ها